माया
भाग - २५ [अंतिम भाग]
लेखन : अनुराग
अमावस्या सुरु झाली होती.
आकाशात अनंतकाळापासून चंद्राचा हा खेळ सुरू आहे. त्याची कमी-जास्त होत जाणारी कोर सगळ्याच राशींना , ग्रहांना आणि नक्षत्रांना आपल्या तालावर नाचवत आली आहे. अथांग पसरलेल्या सागराला देखील भरती-आहोटी च्या शिस्तीत बांधत आली आहे. सगाराने कित्येकदा प्रयत्न केला असेल, त्याच्या पर्यंत पोहोचण्याचा. पण तो नाही पोहोचू शकला. लाटांनी त्याला स्पर्श करण्यासाठी अक्षरश: थैमान घातले, पण इतक्या उंचावर जाऊन देखील त्यांना परत आपल्या पाण्यात येऊन मिसळावं लागलं. अतिशय सुदंर, लोभस दिसणारी ती चंद्रकोर सगळीकडेच आपले असणे सिद्ध करून जाते !
याच रात्रीत पाताळात दडलेल्या असंख्य कु-प्रवृत्ती बळावतात. रात्रीच्या अंधाराला उजागर करणारा एकमेव स्त्रोत, जेव्हा काही काळासाठी आकाशात दिसत नाही, अश्या प्रवृत्तींना बाहेर येता येते. सर्वत्र अंधार असला तरी चंद्राचा धाक आकाशात असतो. माणूस , श्वास घेणारे इतर प्राणी आणि सजीव, यांना जसं काळाने आपल्या ताब्यात ठेवलं आहे, तसंच चंद्राच्या प्रकाशाने रात्रीला आणि अंधारात होणाऱ्या चांगल्या-वाईट घटनांना आपल्या ताब्यात ठेवलं आहे. पण अमावास्येचं आकाश वेगळं असतं. पातळही वेगळं असतं. काही इच्छा भूतलावरच ठेवून गेलेले जागृत होतात. प्रतिशोधाच्या शोधात असलेले जागृत होतात. त्रासदायक असलेले जागृत होतात. दुर्बलांच्या राशीला असणारे जागृत होतात. कित्येक युग, जन्म, वर्ष आणि दिवस काळाच्या आड दडून बसलेले गूढ जागृत होते.
आपल्या मागे लेखा नाहीये, हे दामोदरला केव्हाच कळून चुकले होते. तरीही त्याच्या गतीत काहीच फरक पडला नव्हता. गावची दुसरी वेस अजून लांब होती. कित्येक रस्ते बदल्याने त्याला बाहेर पडण्यास उशीर झाला होता. पायाची अक्षरशः सालं निघत आली होती. पाठीच्या मध्यातून कळ निघत होती, अख्या शरीरात दाह निर्माण करत होती. लेखाचं नक्की काय झालं, हे कळायला मार्ग नव्हताच ! त्यामुळे त्याला अत्याधिक अस्वस्थ वाटत होते. उगाचच ती या सगळ्यात जीवानिशी पडली, असेही त्याला क्षणभर वाटले. पाठीवरचं ओझं उतरवलं, की सुडाची एक चपराक आपणही त्याला द्यावी, याचा विचार त्याने करून ठेवला होता. तो चालत होता, त्याचा श्वास तुटत होता. पण धीर सुटत नव्हता. या सगळ्यात बाकीचे किती उरले आहेत, हे ही दामोदरला माहित नव्हते. आपण आहोत, तो पर्यंत आहोत !
अंधार पडू लागला. वेस ओलांडून आता दामोदर गावाबाहेरच्या एका निमुळत्या रस्त्याला लागला होता. त्याच्या येण्याच्या चाहुलीने पाखरं सुद्धा बाहेर आली नाहीत. रात्रीच्या अंधारात ही वाट अधिकच भीषण वाटत होती. पौर्णिमेनंतरचे काही दिवस ही वाट सुरु असे. जसं-जसं चंद्राची कोर निमुळती होत होती, तसा या वाटेवर अंधार होत असे. गावकरी आणि इतर, ज्यांना हा रस्ता माहीत होता, ते अश्या दिवसात सहसा या वाटेवर येत नसत. पावसाळ्यात या वाटेवर गुडघाभर पाणी साचायचं. ते आत्ताही होतं. त्या पाण्यातून एक पाय बाहेर काढण्यासाठी दामोदरला आपला तोल सांभाळताना नाकी-नऊ येत होतं. पाठीवर असलेलं वजन, आजूबाजूच्या काटेरी झाडात फसत होतं. काटे त्याला अक्षरश: ओरबाडून काढत होते. चिखलात रुतणारे पाय घसरण्याच्या भीतीने अजून आत घट्ट दाबून धरावे लागत होते. रस्ता नेहमीचा होता, एवढंच काय ते चांगलं होतं.
त्याने रचून ठेवलेल्या सापळ्यात लेखा लीलया सापडली होती. मर्यादा उमटून पडताच, ते इथेच.तिला कळलेही नाही, की इतर दोघांची आणि तिची ताटातूट कशी आणि कुठे झाली. थकून ती तिथेच जमीनीवर बसली. पुढे काय होणार याचा विचार करणं सोडून देणं, तिला तरी शक्य नव्हतं ! कुठून मदत येईल, ही अपेक्षा तिने सोडून दिली होती. अस्ताला जाणाऱ्या सूर्याने तिला एकटं सोडलं होतं. आजूबाजूला घरं होती, पण आत माणसं असण्याची शक्यता धूसर होती. दिवे लागण्याची वेळ होती.पण कोणाच्याही घरात दिवा लागलेला दिसला नाही. लेखा खिन्न होऊन आजूबाजूला फक्त बघत होती.
त्याचे पाऊल वेशीबाहेर पडताच गावातला एकएक दरवाजा उघडू लागला. आत्तापर्यंत घरात दडून बसलेले लोक हलक्या हाताने खिडक्या उघडू लागले. बाहेर बघू लागले. पावसाची एक हलकी सर वरून उतरत होती. बऱ्याच दिवसांनी पावसाचे एक शांत आणि पवित्र स्वरूप गावकऱ्यांनी बंद खिडकीआडून पहिले. ते आज खूप काळाने सुखावणारे होते. अमावस्या अजून टाळली नव्हती. पण भीती मात्र दामोदरच्या पाठीवर बसून गावाबाहेर चालती झाली होती. आज गावच्या जमिनीवर पडलेला पाऊस, खरंच त्या शापित भूमीला पवित्र करण्याच्या हेतूने बरसणार होता. गावातल्या पावित्र्याला मोकळा श्वास घेण्याचे वेध लागले होते.
भारद्वाज भर अंधारात खंडोबाची टेकडी उतरून गावात आला. त्यानेच तिथे धुनी-मशाली लावून गावकऱ्यांना कळवले होते. घरासमोर येताच काही पावलांवर त्याला चांदेकर दिसले. ते मूर्च्छित होते, हे लक्षात येताच त्याने त्यांना घरात नेले.
"तो गेलाय गावाबाहेर...!" हे ऐकण्यासाठी आसुसलेले कान तृप्त झाले. घराची दारं उघडून त्यांने गार वाऱ्याला आत येऊ दिले.
रस्ता संपला. दामोदर बंगल्याच्या बाहेर येऊन उभा राहिला. जिवापेक्षा कित्येक जास्त पटीने श्रम झाले होते, पण त्या श्रमाहून मोठा आनंद होता. बरीचशी विघ्ने पार करून तो त्याला इथपर्यंत घेऊन आला होता. यात खूप जणांचे हकनाक प्राण गेले होते, कित्येक जणांचे आयुष्य पणाला लागले होते. स्वतः दामोदर सुद्धा मृत्यूच्या सावटाखाली वावरत होता. त्याच्या उभ्या आयुष्यात त्याने इतकं गूढ काहीही पाहिलं नव्हतं. कोणताच अनुभव इतका दांडगा आणि इतका जवळचा नव्हता. एका हाताने त्यांने ते लोखंडी फाटक उघडलं आणि त्याला पाठीवर घेऊन त्याने पाहिलं पाऊल आत टाकलं.
आत्तापर्यंत शांत बसलेला वारा अचानक झाडांवरून खाली उतरून आला.जोर-जोरात फांद्या हलवून तो काहीतरी सांगत होता. तिथली जमीन त्या नराधमाला ओळखत होती. बऱ्याच वर्षांपूर्वी स्वतःच्या पायाने चालत येऊन त्याने इथे पापाचा रचलेला इमला कोणीच विसरलं नव्हतं. इथले जीव आणि निर्जीव, दोन्ही त्याच्यावर सूड उगावण्याच्या तयारीत होते. त्यांच्या झालेल्या या दैनेला, तोच जवाबदार होता. आत सुद्धा परिस्थिती वेगळी नव्हती. बाहेर घोंगावणाऱ्या वाऱ्याने मुक्यानेच आत तो आल्याची वर्दी दिली. छताला टांगलेली झुंबरं खाली येऊ पहात होती. खिडक्यांची दारंही सुडाचा बेत आपसात ठरवत होते.आत्तापर्यंत शांत खुंटीला धरून बसलेले पडदे अवतीभवती आवळून त्याचा फास तयार करत होते. शांत होती, ती जमीन, जिने अत्यंत जवळून त्याचे क्रौर्य पहिले होते. भिंतीही शांत होत्या , ज्यांच्या आत त्यांनी मृत्यूने थैमान घातलेल्या त्या रात्रीचं सगळं नाट्य पाहिलं होतं. त्याला दमोदरच्या पाठीवर निवांत पहुडलेला पाहून त्या बंगल्याच्या आतली संपूर्ण श्रुष्टीच पेटलेली भासत होती. पाऊस इथेही भुरभुर सुरूच होता. पण त्याच्याकडे कोणाचेच लक्ष नव्हते. आज सगळेच एकवटले होते. ज्या वेदना, जे हाल या बंगल्याने सोसले होते, ते आज एक-एका झाडाच्या फांदीला आठवत होते. आतल्या प्रत्येक गोष्टीला आठवत होते.
दामोदर त्या सुकल्या कारंजापाशी आला. सगळं झाल्यावर त्याने यातच आपले हात धुतले होते. पाणी सुकून एक हयात उलटली होती. पण रक्ताचे डाग काही केल्या जात नव्हते. त्या कारंजाला बिलगलेली एक वेल दामोदरच्या पायाला विळखा मारू लागली. हळू-हळू तो विळखा त्याच्या गुडघ्याच्या वर येऊन त्याला आपल्या पाशात घेऊ लागला. खजिरीवर एक हात असलेल्या दामोदरने त्या वेलीला तोडून मोकळे केले. तो पुढे चालू लागला. वेल पून्हा आपल्या जागेवर स्थिरावली. दामोदरचा वेगही आता वाढला होता. पुढे काय होईल याची उत्सुकता सगळ्यात जास्त त्याला होती. या सगळ्याचा शेवट कसा होईल याची काहीही कल्पना त्याला नव्हती, पण तो चांगला व्हावा, यासाठी त्याने खाल्लेल्या खस्ता ही अपार होत्या. त्याचे एक-एक पाऊल सगळ्यांनाच आपल्या परिणामाकडे घेऊन जाणारे होते. यात बळी गेलेल्यांच्या आत्म्याची शांतीही सामील होती. गेले कित्येक वर्ष या गावाने भोगलेले दुःख ही यात होते. सामान्य माणसाच्या मनात, रात्री-बेरात्री फिरताना दाटून येणारे भय यात होते. वाड्यातून येणाऱ्या त्या आवाजांनी थरकापाने उडालेल्या लहान मुलांच्या अपूर्ण निद्रा यात होत्या. यात नकळत गुरफटलेल्या सगळ्याच पात्रांनी सहन केलेल्या त्या प्रत्येक रात्रीचा हिशोब यात होता. हे सगळेच आता एका ठिकाणी स्थिर होणार होते.
शेवटी त्याने त्याला मागूनच पाठीवरून खाली सोडले. त्यात प्राण आहेत किंवा नाही, ही शंका दामोदरला आली. पण मागे न बघता तो बंगल्याच्या दाराकडे जाऊ लागला. त्याच्या पायाने सरकलेली किल्ली त्याने हातात घेतली आणि कुलूप उघडले. कुलुपचा आवाज झाला आणि आत शेखरला पूर्ण जाग आली. त्याने दाराकडे पाहिले. अचानक चमकलेल्या विजेत त्याला दाराशी उभा असलेल्या दामोदर दिसला. संथ उठून तो दाराकडे बघत राहिला. त्याच्या डोळ्यांवर त्याचा आधी विश्वास बसलाच नाही. गेले अनेक तास तो त्याची वाट पहात होता.
"मला वाटलं...?" तो त्याच्या समोर येऊन तो म्हणाला.
"काय ? माझ्याने हे शक्य होईल की नाही...!" थकलेल्या दमोदरच्या तोंडून कित्येक तासांनी शब्द बाहेर पडले.
" थोडी आली शंका...!"
"जास्त नाही काही...! तुम्हाला इथे ताटकळत बसावं लागलं असतं."
" हो, अनेको जन्म...! तुमच्या सगळ्यांची पुन्हा जन्म घेण्याची वाट पहात...!" आपल्या चामडी पिशवीतून त्याला दामोदरने पाणी पाजले. शेखरचा आत्मा सुखावला. त्याने तोंड धुतले. बाहेरच्या दाराची चाहूल झाली. विजा शांत झाल्याने बाहेर काहीच दिसत नव्हते.
"अर्धी रात्र होईल आता...!" शेखर त्याला म्हणाला.
" हो, आणि उद्या एक नवी सकाळ सगळ्यांना एक नवा अनुभव देऊन जाईल."
"गावात...!"
" सगळे व्यवस्थित आहेत. अनेकांचे बळी गेले, अनेक जण वाचले म्हणून सुप्त आनंदात आहेत."
" आता याचे काय करायचे...?" या प्रश्नाला अजूनतरी काहीच उत्तर नव्हते.
गावातलं पाप पावसाने धुवून काढलं. एका जागी अश्रू ढाळत बसलेली लेखा पावसाने सुखावली. अंगावर पावसाचे थेंब पडताच तिने एकंच टाहो फोडला.तिचा हा आक्रोश मात्र आजूबाजूच्या लोकांना ऐकू गेला. दारं उघडली. लोक आपल्या अंगातून तिच्याकडे पहात होते. ती कुणाला ओळखत नव्हती, पण प्रत्येकाच्या मनात तिच्या बद्दल आता एक दया निर्माण झाली होती. एकदम तिच्या अंगावर एक मोठी साडी पडली.ती काशी होती. अनेको संकटांना तोंड देताना लेखाला आपण एकटं असण्याची जाणीव ,काशीच्या एका स्पर्शाने धुवून निघाले. अक्षरश: मृत्यूशी दोन हात करून आलेल्या आपल्या मानस-पुत्रीला काशीने कुशीत घेतले. माय-लेकींनी अश्रूंना मोकळी जागा करून दिली.
" आता तुझा मार्ग मोकळा झाला...! जा, त्याला घेऊन ये." आधीच थकलेल्या लेखाला अजून आनंदला सुखरूप परत आणायचे होते. ती उठली. आपला पदर तिने तपासला.त्यात असलेली रक्षा ओली झाली होती. काशीने सोबत आणलेला एक लाल दोरा तिच्या दोन्ही हातांनी घट्ट बांधला.
"हा त्याच्या हाताला बांध." दाताने उरलेला दोरा तिने लेखाच्या हातात दिला.
"मला येता येणार नाही. पण तुझंही काही वाईट होऊ देणार नाही."
पावसाने वेग आता वाढवला होता. तश्यात लेखा आपलं उरलेलं कार्य सिद्धीस नेण्यासाठी निघाली. अंधार मी म्हणत होता. पण आता गावातल्या लोकांनीच या अंधाराला संपवायचे ठरवले होते. एक-एका घराबाहेर मशाली निघाल्या. तिच्या सोबत कुणी जात नव्हते, पण तिला वाट दिसण्यापूर्ती उजेड तर नक्कीच झाला होता. आपल्या लेकीला मिळालेला हा आधार पाहून काशीचे डोळे पाणावले. त्या अंधारलेल्या अमावास्येच्या रात्री लेखा आनंदला घ्यायला बंगल्याकडे निघाली.
सगळे काही शांत होते. बाहेर बागेत झाडांची सळ-सळ सुरूच होती. बाहेर ओट्यावर निपचित पडलेल्या आनंदचे आणि त्याच्यावर हावी असलेल्या त्या नराधमाचे काय करायचे हे दोघांनाही सुचत नव्हते. शेखर चोर पावलांनी त्याच्याकडे सरकू लागला. तो जिवंत असण्याची शक्यता फार कमी होती. दमोदरच्या अंगावरच्या जखमा पाहून ,त्याने तो अंदाज लावला असावा. त्याच्या खूप जवळ येऊन तो खाली बसला. त्याने त्याच्या छातीवर हात ठेवला. तो थंड झाला होता. त्याच्या नाकाला बोट लावल्यावर मात्र शेखर चपापला. त्याचे श्वास सुरु होते. त्यात अजूनही अंतिम चेतना होती. हे एक बरं होतं. आता यापुढे एखादा जीव जावा, हा विचार अत्यंत व्यथित करणारा होता. नको होते हे निष्कारण जिव घेणारे घोळ. नको होता तो जीवघेणा थरार !
"अनेको निष्पाप लोकांचा बळी घेऊन कसा शांत झोपला आहे. वाटतं, की तो खंजीर घ्यावा, आणि असा याच्या छातीत उतरवून द्यावा." शेखर आनंदकडे पाहून बोलला.
" हो, याला आणताना माझ्याही मनात हजारदा हा विचार आला." मागून दामोदर बोलला.
"पण याचा अंत आपल्या हातून नाहीये...!" शेखरने त्याला उत्तर दिलं.
" याचा अंत, तिच्याच हातून आहे. हा तुझा, माझा, सगळ्यांचा अपराधी आहेच. पण खरा अपराधी हा आहे, त्या निसर्गाचा, नियमांचा आणि नियतीचा. जिच्या विरोधात जाण्याचा याचा प्रयत्न इथे दुसऱ्यांदा फसला."
त्याला आत नेण्यासाठी म्हणून शेखरने त्याचे हात आपल्या गळ्याभवती घातले. तेवढ्यात त्याचे लक्ष बंगल्याच्या दाराकडे गेले. बाहेरचे लोखंडी फाटक काड-काड करत उघडले आणि एक मोठी मशाल सण-सण करत आत आली. काही कळायच्या आत ती मशाल शेखरच्या डोक्यावरून जात मागे उभा असलेल्या दमोदरच्या अंगावर जाऊन विसावली. अंगावर वीज पडल्यासारखा दामोदर बाजूला सरकला, पण त्याच्या कपड्याने पेट घेतला. शेखरने बाहेर पहिले. एक वीज कडाडली आणि त्याला फाटकाच्या आतून धावत येणारी लेखा दिसली. आनंदला तसेच टाकून शेखर दामोदला सांभाळायला गेला.
" तो दामोदर नाहीये....!" जवळ येत असलेली लेखा जोरात ओरडली. काही कळायच्या आत दामोदरने कमरेचे खंजीर उपसले आणि शेखरवर उगारले.
" हो, नाहीये मी दामोदर तुझा...!" दुसऱ्या चमकणारी लख्ख वीज दमोदरच्या चेहऱ्यावर पडली. त्याचा चेहरा उग्र झाला. डोळे लाल झाले. त्याचा जळकाअंगरखा फाटू लागला. आणि शेखरच्या डोळ्यासमोर एक जीवघेणे जळजळीत वास्तव आ वासून उभे राहिले. आपला मृत्यू आपल्याला कवेत घेऊन उभा असल्याचे दारुण चित्र शेखरला दिसले.
" काय माणसं आहात तुम्ही !! स्वतःच्या प्रजातीतले धोके केव्हा ओळखाल ? " त्याने शेखरला आपल्या फासात घेतले. लेखा अजूनही लांब होती. "मी आधीच ओळखलं ! आणि माझ्या नंतर हिने...!"
" हो, तुला मी आधीच ओळखलं होतं. तुझ्या मागे चालत होते न मी...!" लेखा आता जवळ येऊ लागली.
" दिवसभर अंगावर प्रकाश होता न तुझ्या ...? त्यामुळे हळू-हळू आनंद जागृत होत होता." लेखा आनंदजवळ आली. आपल्या हातातला दोरा तिने त्याच्या हाताला बांधला. आता ती खूप जवळ आली होती. नकळत तिने पदराला बांधलेली राख हवेत उधळली. सगळीकडे धूर झाला. त्याच्या हातातला खंजीर खाली पडला. ती रक्षा डोळ्यात गेल्याने शेखरलाही अस्वस्थ वाटू लागले. दामोदरचा विळखा थोडा सैल झाला. शेखरने त्याला पूर्ण शक्तीनिशी ढकलले. धूर कमी झाला, तसा त्यांना थोडे स्पष्ट दिसू लागले. अंधारात दामोदर तिथून निसटला होता.
शेखरने लेखाकडे पाहिले.
"यांच्यासाठी मला इथवर यावं लागलं. " ती आनंदला सरकवून सुरक्षित ठिकाणी नेण्याचा प्रयत्न करू लागली. शेखरने त्याचे पाय ओढले आणि बंगल्याच्या आतील बाजूस ओढले. सगळे आत आले आणि बंगल्याचे दार धाडकन बंद झाले.
आनंद, शेखर आणि लेखा, तिघे त्या बंगल्यात अडकले.
" माझा विश्वास सुद्धा बसत नाहीये, की दामोदर...!" शेखरला अजून विश्वास बसत नव्हता.
" त्याचे मागे चालत होते मी. त्याच्या हालचाली खूप बारकाईने पहात होते. यानेच मला चुकवलं. मुद्दाम, कारण याचं खरं रूप मी ओळखलं. आनंद पार आधीच शुद्धीवर आला होता. त्याच्या डोळ्यांचे बदलते रंग मी पाहिले. पण तो याच्या पाठीवर होता...!"
शेखरला पूरते कळून चुकले, की आता आपण एकटेच उरलो आहोत. त्याचे धैर्य खचू लागले.ते लेखालाही जाणवलं.
" आता कळलं का...! मला तुम्ही घेऊन आलात, की मी तुम्हाला ?" सगळीकडे आवाज घुमू लागला.
"का आणलं, हे पण सांगेन मी...! माणसाने मनात शंका, प्रश्न, प्रतिशोध घेऊन मरू नाही. माझ्यासारखं होतं. बसावं लागतं, वर्षानुवर्षं, वाट बघत." आवाज चहूबाजूंनी येत होता. दोघेही प्रचंड घाबरले होते.
" आनंदची आता मला गरज उरली नाहीये. असाही तो शरीराने क्षीण झाला आहे. क्षणांत मरेल तो..! आणि ही... लेखा, त्याला वाचवायचा केविलवाणा प्रयत्न करत, ही पण यात फसली. ही पण जाणार जीवानिशी." लेखाच्या अंगातून एक थंड तरंग गेली, तशी ती थरथरली.
" आणि तू....सर्जा....!!!" शेखरला तो एकदम समोर असल्याचं जाणवलं.
"मागच्या जन्मीचा मृत्यू, इतक्या लवकर विसराशील असं वाटलं नव्हतं मला. पुन्हा जन्म घेतला. माझ्याच हातून पुन्हा मरण यावं म्हणून…..!" आणि त्याच्या क्रूर हास्याने अख्खा बंगला दणाणला.
"आणि हा एक...! तुम्ही माणसं कुंडली पाहून मैत्री करत नाही न, याचाच हा परिणाम...दामोदर...!"
" त्याचा दोष नाहीये...! सोड त्याला." शेखरने त्याला खणखणीत उत्तर दिलं.
" दोष कसा नाही...! याच्या तर कुंडलीतच दोष आहे. आनंदच्या आहे तसा...! तेच नक्षत्र, तीच अमावस्या...तीच तारीख ! याला नेहमी हातच्याला ठेवलं होतं. आणि त्याचा वापर झाला."
त्याचा सगळा खेळ पाहून शेखरला स्वतःवर कीव आली.
" तसाही घात करून मारण्याची तुझी जुनी सवय आहे." शेखरने आपल्या खंजिरीवरची पकड घट्ट केली.
"नकोस घट्ट पकडू...मरणार आहेस तू !" अचानक शेखरचं लक्ष त्याच्या बाजूला गेला. तो अक्राळ-विक्राळ होऊन त्यांच्या बाजूला येऊन बसला होता. त्याला असं अचानक आलेलं पाहून लेखा जोरात किंचाळली. दोघे वेगळ्या दिशेला पळाले. शेखर भिंतीकडे पळाला, तर लेखा एका मोठ्या मेजाच्या मागे गेली. या नादात आनंद मात्र एकटा राहिला.
आता अंधारात खेळ सुरू झाला होता. लेखा लपली होती, तो मेज हलू लागला. तिच्या मागे असलेल्या एका खिडकीची काच निखळून तिच्या अंगावर पडणार, इतक्यात ती मेजाच्या खाली सरकली. मेजा खालून तिला त्याचे पाय दिसू लागले. ती श्वास रोखून बसली होती. काहीही न सुचल्याने ती उलट दिशेने बाहेर आली. त्याने तिला गाठले आणि खाली तुटून पडलेल्या काचेवर फेकले. शेखर , जो भिंतीच्या आडोश्याला उभा होता, त्याच्या गळ्याभवती एक पडदा विळखा मारू लागला. त्याचा श्वास कोंडला गेला. पण त्याच्याकडे असलेल्या खांजिरीने त्याने तो पडदा कापून काढला.
लेखाला आता कळून चुकले होते, की आपला मृत्यू जवळ-जवळ निश्चित आहे. पण तिला असं मरायचं नव्हतं. कमीत कमी मूर्च्छित असलेल्या आनंदला बंगल्याबाहेर काढणं भाग होतं. तिने त्याच्या पावलांचा वेध घेतला. तो बरोबर दिवणखान्याच्या मध्ये उभा होता. त्याच्या तीन दिशांना आनंद, शेखर आणि ती स्वतः होती. त्याला काही कळायच्या आत तिने पूर्ण शक्तीनिशी तो मेज त्याच्या दिशेने सरकवत आणला. त्याचा वेग जास्त असल्याने दामोदरला काही कळले नाही. त्याला जोरात धक्का बसला आणि तो शेखरच्या दिशेने फेकला गेला. शेखरने त्याच पडद्याने त्याला आंधळं करण्याचा प्रयत्न केला. त्याला काहीच दिसेनासं झालं. तो जागीच हातवारे करू लागला. वेळ मिळाल्याने शेखर आणि लेखा आनंदकडे सरसावले. त्याला खेचून दाराकडे घेऊन जाऊ लागले. त्यांनी दार उघडले आणि ते जागीच थबकले. दार उघडताच समोर तोच होता.
" मूर्ख आहात तुम्ही." म्हणत त्याने शेखरचा गळा पकडला. ही पकड पाहिल्याहून जास्त घट्ट होती. शेखर कळवळला. त्याच्या डोळ्यासमोर अंधारी आली. पाय लटपटू लागले. त्याने त्याला जमिनीपासून थोडं वर उचललं. त्याचा प्रतिकार करणाऱ्या लेखाला त्याने केव्हाच लांब फेकलं होतं. तेवढ्यात त्याच्या पोटात काहीतरी शिरले. खाली पडलेलं खंजीर आनंदने त्याच्या पोटात लोटले. तो दोन पाऊलं मागे सरकला. आनंद उठेल, मारेल, हे त्याला स्वप्नात सुद्धा वाटलं नव्हतं. त्याला उठलेलं पाहून शेखरला सुद्धा आश्चर्य वाटलं.
"खूप झाला तुझा हा खेळ आता..!" आनंद खूप दिवसांनी बोलला होता. बाजूला पडलेल्या लेखाला तो धूसरसा दिसला.
" किती त्रास देतोयस..? तुझं काय वाईट केलं होतं रे, या सगळ्यांनी ?" आनंदने त्याच्या पोटातील खंजीर उपसलं. तो जास्त कळवळू लागला.
" माझ्यात राहिलास त्यामुळे, तुझी सगळी पापं, तुझी गचाळ मानसिकता, तुझी सगळी कर्म कळाली मला..! पण एक लक्षात ठेव. कर्माला गती असते. तुझ्या त्या कुंडल्या लिहिणाऱ्या असुरांपेक्षा श्रेष्ठ काहीतरी आहे. त्याला आम्ही आमच्या देवघरात ठेवलंय." आनंदने खंजीर त्याच्या समोर धरलं.
" याला आत घेऊन चला." शेखरने त्याला आत लोटायचा प्रयत्न केला. तिघे आत आले आज दार बंद झालं.
तो आता दिवणखान्याच्या एकदम मध्यावर होता. वरचं झुंबर हलू लागलं. हवा एकदम बदलली. खिडकीतून आत शिरत ती दिवाणखान्यात सगळीकडे फिरू लागली. त्या हवेत नेहमीपेक्षा जास्त गारठा होता. ब्रम्हमुहूर्त होत आला होता. वर काहीतरी हालचाल झाली. ती हालचाल होताच दिवाणखान्यात असणाऱ्या निर्जीव वस्तू सुद्धा झुकल्या. एकाच पैंजणाचा आवाज शेखरने ओळखला. इतर दोघांसाठी मात्र हे नवं होतं.
"सुभान...!" त्या आवाजाने त्याच्या काळजाचा थरकाप उडाला. त्याला कित्येक वर्षांनी कोणीतरी त्याच्या नावाने हाक मारली होती.
" मागच्या जन्मी तर तुझाही मृत्यू केविलवाणा झाला होता. इतका क्लेशदायक मृत्यू येऊनही तुझा आत्मा मेला नाही. तो तसाच राहिला. क्रूर , कपटी , सूडाने पेटलेला...! "
" तुलाच मारायला आलोय..ये , समोर ये..!"
" मी तेव्हा तुझ्या हाती लागले, तुझ्या कपटाने ! पण आता लागेल की नाही , शंका आहे !"
" तेव्हाही माझ्या हातून मेली होतीस. आज सुद्धा..!" आणि तो गडगडुन हसू लागला.
" हाच अहंकार...! याच्यामुळेच तुझी आज ही गत झालीये. अहंकारी, निर्दयी, कपटी ! "
त्या मोठ्या जिन्यावरून ती खाली आली होती. ती त्यालाही दिसत नव्हती. न दिसल्यामुळे त्याचा पारा चढला. शेखरने लेखा आणि आनंदला एका अंधाऱ्या कोपऱ्यात दडवून ठेवलं. ती त्याच्या एकदम समोर उभी होती. काहीच बोलत नव्हती.
"तू एकदा समोर ये ! कित्येक वर्षांपासून मी वाट पहातोय. जिवंतपणी मरणयातना भोगल्या आहेत मी, तुझ्यामुळेच...!"
"नाही सुभान..." माया एकदम ओरडली.
" यातना मी भोगल्या आहेत. आधीही आणि मेल्यानंतरही." आणि तो वर उचलला गेला. तिने एकदम त्याला सोडलं. तो खाली जमिनीवर कोसळला.
" अगं ए...! तुलाही माहिती आहे. मी असा मरणार नाही. संपून-संपून माझं हे शरीर संपेल. मला मृत्यू नाहीये. "
"आहे न, इथे जन्म घेतलेल्या प्रत्येक प्रवृत्ती आणि प्राण्याला मरावं लागतं, संपावं लागतं, नाहीतर त्याला दुसरा जन्म घेता येत नाही. आणि तुला तर नरकात सुद्धा जागा मिळणार नाहीये."
ब्रम्हमुहूर्त पूर्वेकडून उगवत होता. पण त्याला जागृत करणारा प्रत्येक कण पृथ्वीवर होता. अंधारात कोलाहल माजवणाऱ्या या शक्तींना संपवण्यासाठी निसर्गाच्या काही घटकांची गरज होती. निसर्गाच्या विरोधात जाणाऱ्या या नराधमाला, निसर्गच धडा शिकवणार, ही काळ्या दगडावरची रेष ! पण त्याला निसर्गासमोर उभं करणं भाग होतं.
शेखर तेवढ्यात तिथून निसटला. एका अंधाऱ्या खोलीत जाऊन खांद्यावर एक मोठा दोरखंड घेऊन आला. मायाने आधीच त्याला जखडून ठेवले होते. त्याला बांधले गेले. पाऊस थांबला होता.पण अजून वेळ होता.
" किती वेळ बांधून ठेवशील ?" तो हसू लागला. तुमची शक्ती तरी किती आहे ? हे तीन मानव आणि तू, एक अतृप्त , या बंगल्यात कैद , एक अपूर्ण, अतृप्त आत्मा."
" नाही सुभान...! तुला मारण्यासाठी शक्ती लागणार नाहीये !"
दोरखंडात जखडून ठेवलेला दामोदर एकदम खाली ओढला गेला. हळू-हळू फरफटत तो दाराच्या दिशेने जाऊ लागला. दारही धाडकन उघडलं गेलं. बाहेर ओट्यावर येऊन तो स्थिरावला. शेखरने त्याचे खंजीर बाहेर काढले आणि जमिनीवर ठेवले. त्याचे दोन्ही हात पाय खांबांना बांधून ठेवण्यात आले. त्यालाही कळत नव्हते, हे चाललंय काय ? मायाच्या सांगण्यावरून बागेत एका कोपऱ्यातल्या खोलीतुन काही हत्यारं बाहेर आलीत. शेखर आणि आनंद कामाला लागले. कारंजाच्या आत उतरून त्यांनी खणायला सुरवात केली. बराच वेळ खणून झाले. कुदळीला धातू लागू लागले. वरची माती बाजूला झाली आणि एक मोठी पेटी बाहेर आली. ती पेटी पहातच दामोदरच्या आतला सुभान बेभान झाला.
"हीच तुझी सगळी शक्ती...!" माया पेटीकडे पाहून म्हणाली.
"तुझ्या शेवटच्या गड्याने तू मेल्यावर ,तुझ्यावर केलेले हे उपकार इथे पुरून ठेवले होते."
गोंधळलेल्या शेखरने ती पेटी उघडून पहिली. पून्हा विजा चमकू लागल्या. आत असलेलं सुभानच अर्धवट जळलेलं प्रेत त्यात होतं. आता फक्त काही हाडं शिल्लक होती.
" तू मेलास त्यावेळी तुझा अंत्यविधी करणारं नव्हतं कुणी...! पुढची कार्य झाली असती, तर कदाचित तुला असं जगावं लागलं नसतं. पण विधीच्या नियमानुसार हे झालं नाही. आता होईल...!" तिने बांधलेल्या सुभानला सोडलं आणि अंगणात फेकलं. पावसाच्या सरी पडायला सुरुवात झाली. आतापर्यंत बाहेरची हवा न लागलेला तो सापळा त्या सरींमध्ये न्हाऊ लागला. अंगातून प्राण गेल्यानंतर त्या देहाला शुद्ध करण्याच्या भानगडीत कुणी पडलं नव्हतं. आता हे काम पाऊस करत होता. आपली हाडं जळताना पाहून सुभान जास्तच बेभान होत होता. हाडांवर पडणाऱ्या सरींनी त्याच्या अंगाचा दाह होऊ लागला होता. तो तडफडत आपल्या सापळ्याकडे सरकू लागला. आनंद, शेखर, लेखा, माया, हे सगळं बघत होते.
"सुभान...! हे इथे होतं, म्हणून मी इथे होते !"
सगळी अर्धवट जळालेली हाडं त्या पावसाच्या पाण्याने शुद्ध झाली. सुभान मधलं उरलेलं बळ क्षीण होऊ लागलं. तो त्या भिजलेल्या हाडांजवळ जाऊन रडू लागला.
" प्रत्येक पापाचा अंत असतो सुभान...! ज्या शरीराच्या जोरावर तुझा आत्मा पापं करत सुटला होता, ते शरीर हळू-हळू नष्ट होईल.." शेखरने खंजीर उचलला आणि त्याच्या हृदायात उतरवला. उतरवताना आपल्या हातून दामोदर मरतोय, हे त्याला जाणवलं.
" एक चांगला मित्र गमावला मी तुझ्यामुळे." रडतच शेखरने पून्हा तो खंजीर उपसला. पुन्हा आत सरकवला. आधीच जखमांनी घायाळ झालेले शरीर दोन गावात निषतेज झाले. आनंद शेखर जवळ आला. त्याने त्याला उचलले. लेखाचेही डोळे भरून आले. सगळे बाजूला बसले. आकाशातून एक मोठी वीज पडली. तिचा दाह इतका भयंकर होता, की सुभानची हाडं आणि दामोदरचं प्रेत त्यात पेटून उठलं. जो निसर्गाच्या विरोधात गेला. त्याचा अंत्यविधी आज निसर्गाने केला. त्याचसोबत अंत्यविधी झाला, तो भयाचा , अमानुष अत्याचाराचा , पापाचा...!
ज्या मातीत हे पाप घडले, त्याच मातीत ते पंचमहाभूतांच्या हवाली झाले. त्याच्या शरीराचा अंत्यविधी पूर्ण न पहाता गावकरी निघून गेले. त्यावेळी निसर्गाने आणि नियातीनेही त्याला वाऱ्यावर सोडले. पण आज मात्र त्याला गती मिळाली होती. त्याच्यातलं पाप विरघळून , त्याचा आत्मा शुद्ध झाला होता. एखाद्या नवजात शिशु सारखा, ज्याला न भूतकाळ आठवत होता, न भविष्याची चिंता होती.
पहाट झाली होती. झाडांवर पाखरांची पिल्लं भुकेने ओरडू लागली. रात्रभर सगळे जागे होते. लेखा आनंदच्या मांडीवर डोकं ठेऊन निवांत पडली होती.
"चला...घरी जायचंय तुम्हाला ?" शेखरने दोघांना जागं केलं.
पूर्ण जन्म एका निर्दयी शापाखाली वावरणाऱ्या आनंदने आपण मुक्त झाल्याची संवेदना शेखरला मिठी मारून व्यक्त केली.
"हिच्यामुळे तुला आजचा दिवस बघायला मिळाला आहे. हिचे अनंत उपकार आहेत तुझ्यावर. हिला कधीही अंतर नको देऊस."
" तुम्ही...?" लेखाने शेखरला प्रश्न केला. त्याने मागे बंगक्याकडे पहिले.
माया पहाटेच मुक्त झाली होती. जाताना आजूबाजूची बाग फुलवून गेली होती. आज सगळ्या खिडक्या उघड्या होत्या. पहाटेच्या स्वच्छ वाऱ्याने आतली जळमटं, धूळ झटकून काढली होती. शेखरचे डोळे भरून आले.
"माहित नाही...! पण कदाचित उर्वरित आयुष्य इथेच घालावेन. इथे माझं बालपण आहे, निसर्ग आहे. मागच्या जन्मीच्या, या जन्मीच्या खूप आठवणी आहेत."
एक पांढरी आकृती तयार होऊन त्यांच्या समोर उभी राहिली. तो दामोदर होता.
"मित्रा... मैत्रीला जगलास...जीव दिलास ? "
" या पेक्षा मोठं पुण्याचं काम नाहीये." दामोदरचा आत्मा एखादया तेजस्वी साधूसारखा भासत होता.
"कोणाला काही सांगू नका, इथलं गूढ, गुपित, इथे, या बंगल्याच्या आवारात राहील, याची काळजी घ्या...!" एवढे बोलून तो आभाळात निघून गेला.
रात्रभर वाट बघणारे सगळे आता बंगल्याच्या आवारात येऊ लागले. त्या तिघांना समोर उभं पाहून प्रत्येकाचे डोळे पाणावले...!
" संपलं...! या भूमीवरचं भयनाट्य संपलं ! " भारद्वाज शेखरच्या जवळ येऊन म्हणाला.
"हो...!"
बंगल्याचं दार सगळे बाहेर पडल्यावर पून्हा बंद झालं. पण आतला निसर्ग आता खुलला होता. शेखरने पुन्हा मागे वळून पाहिले. निसर्गाने त्याला घातलेली साद ऐकण्यासाठी...!
"येईन मी, पून्हा कधीही न जाण्यासाठी....! म्हणाला आणि तो चालता झाला....!
समाप्त 🙏🙏
[आपल्या प्रतिक्रिया अपेक्षित]
अमावस्या सुरु झाली होती.
आकाशात अनंतकाळापासून चंद्राचा हा खेळ सुरू आहे. त्याची कमी-जास्त होत जाणारी कोर सगळ्याच राशींना , ग्रहांना आणि नक्षत्रांना आपल्या तालावर नाचवत आली आहे. अथांग पसरलेल्या सागराला देखील भरती-आहोटी च्या शिस्तीत बांधत आली आहे. सगाराने कित्येकदा प्रयत्न केला असेल, त्याच्या पर्यंत पोहोचण्याचा. पण तो नाही पोहोचू शकला. लाटांनी त्याला स्पर्श करण्यासाठी अक्षरश: थैमान घातले, पण इतक्या उंचावर जाऊन देखील त्यांना परत आपल्या पाण्यात येऊन मिसळावं लागलं. अतिशय सुदंर, लोभस दिसणारी ती चंद्रकोर सगळीकडेच आपले असणे सिद्ध करून जाते !
याच रात्रीत पाताळात दडलेल्या असंख्य कु-प्रवृत्ती बळावतात. रात्रीच्या अंधाराला उजागर करणारा एकमेव स्त्रोत, जेव्हा काही काळासाठी आकाशात दिसत नाही, अश्या प्रवृत्तींना बाहेर येता येते. सर्वत्र अंधार असला तरी चंद्राचा धाक आकाशात असतो. माणूस , श्वास घेणारे इतर प्राणी आणि सजीव, यांना जसं काळाने आपल्या ताब्यात ठेवलं आहे, तसंच चंद्राच्या प्रकाशाने रात्रीला आणि अंधारात होणाऱ्या चांगल्या-वाईट घटनांना आपल्या ताब्यात ठेवलं आहे. पण अमावास्येचं आकाश वेगळं असतं. पातळही वेगळं असतं. काही इच्छा भूतलावरच ठेवून गेलेले जागृत होतात. प्रतिशोधाच्या शोधात असलेले जागृत होतात. त्रासदायक असलेले जागृत होतात. दुर्बलांच्या राशीला असणारे जागृत होतात. कित्येक युग, जन्म, वर्ष आणि दिवस काळाच्या आड दडून बसलेले गूढ जागृत होते.
आपल्या मागे लेखा नाहीये, हे दामोदरला केव्हाच कळून चुकले होते. तरीही त्याच्या गतीत काहीच फरक पडला नव्हता. गावची दुसरी वेस अजून लांब होती. कित्येक रस्ते बदल्याने त्याला बाहेर पडण्यास उशीर झाला होता. पायाची अक्षरशः सालं निघत आली होती. पाठीच्या मध्यातून कळ निघत होती, अख्या शरीरात दाह निर्माण करत होती. लेखाचं नक्की काय झालं, हे कळायला मार्ग नव्हताच ! त्यामुळे त्याला अत्याधिक अस्वस्थ वाटत होते. उगाचच ती या सगळ्यात जीवानिशी पडली, असेही त्याला क्षणभर वाटले. पाठीवरचं ओझं उतरवलं, की सुडाची एक चपराक आपणही त्याला द्यावी, याचा विचार त्याने करून ठेवला होता. तो चालत होता, त्याचा श्वास तुटत होता. पण धीर सुटत नव्हता. या सगळ्यात बाकीचे किती उरले आहेत, हे ही दामोदरला माहित नव्हते. आपण आहोत, तो पर्यंत आहोत !
अंधार पडू लागला. वेस ओलांडून आता दामोदर गावाबाहेरच्या एका निमुळत्या रस्त्याला लागला होता. त्याच्या येण्याच्या चाहुलीने पाखरं सुद्धा बाहेर आली नाहीत. रात्रीच्या अंधारात ही वाट अधिकच भीषण वाटत होती. पौर्णिमेनंतरचे काही दिवस ही वाट सुरु असे. जसं-जसं चंद्राची कोर निमुळती होत होती, तसा या वाटेवर अंधार होत असे. गावकरी आणि इतर, ज्यांना हा रस्ता माहीत होता, ते अश्या दिवसात सहसा या वाटेवर येत नसत. पावसाळ्यात या वाटेवर गुडघाभर पाणी साचायचं. ते आत्ताही होतं. त्या पाण्यातून एक पाय बाहेर काढण्यासाठी दामोदरला आपला तोल सांभाळताना नाकी-नऊ येत होतं. पाठीवर असलेलं वजन, आजूबाजूच्या काटेरी झाडात फसत होतं. काटे त्याला अक्षरश: ओरबाडून काढत होते. चिखलात रुतणारे पाय घसरण्याच्या भीतीने अजून आत घट्ट दाबून धरावे लागत होते. रस्ता नेहमीचा होता, एवढंच काय ते चांगलं होतं.
त्याने रचून ठेवलेल्या सापळ्यात लेखा लीलया सापडली होती. मर्यादा उमटून पडताच, ते इथेच.तिला कळलेही नाही, की इतर दोघांची आणि तिची ताटातूट कशी आणि कुठे झाली. थकून ती तिथेच जमीनीवर बसली. पुढे काय होणार याचा विचार करणं सोडून देणं, तिला तरी शक्य नव्हतं ! कुठून मदत येईल, ही अपेक्षा तिने सोडून दिली होती. अस्ताला जाणाऱ्या सूर्याने तिला एकटं सोडलं होतं. आजूबाजूला घरं होती, पण आत माणसं असण्याची शक्यता धूसर होती. दिवे लागण्याची वेळ होती.पण कोणाच्याही घरात दिवा लागलेला दिसला नाही. लेखा खिन्न होऊन आजूबाजूला फक्त बघत होती.
त्याचे पाऊल वेशीबाहेर पडताच गावातला एकएक दरवाजा उघडू लागला. आत्तापर्यंत घरात दडून बसलेले लोक हलक्या हाताने खिडक्या उघडू लागले. बाहेर बघू लागले. पावसाची एक हलकी सर वरून उतरत होती. बऱ्याच दिवसांनी पावसाचे एक शांत आणि पवित्र स्वरूप गावकऱ्यांनी बंद खिडकीआडून पहिले. ते आज खूप काळाने सुखावणारे होते. अमावस्या अजून टाळली नव्हती. पण भीती मात्र दामोदरच्या पाठीवर बसून गावाबाहेर चालती झाली होती. आज गावच्या जमिनीवर पडलेला पाऊस, खरंच त्या शापित भूमीला पवित्र करण्याच्या हेतूने बरसणार होता. गावातल्या पावित्र्याला मोकळा श्वास घेण्याचे वेध लागले होते.
भारद्वाज भर अंधारात खंडोबाची टेकडी उतरून गावात आला. त्यानेच तिथे धुनी-मशाली लावून गावकऱ्यांना कळवले होते. घरासमोर येताच काही पावलांवर त्याला चांदेकर दिसले. ते मूर्च्छित होते, हे लक्षात येताच त्याने त्यांना घरात नेले.
"तो गेलाय गावाबाहेर...!" हे ऐकण्यासाठी आसुसलेले कान तृप्त झाले. घराची दारं उघडून त्यांने गार वाऱ्याला आत येऊ दिले.
रस्ता संपला. दामोदर बंगल्याच्या बाहेर येऊन उभा राहिला. जिवापेक्षा कित्येक जास्त पटीने श्रम झाले होते, पण त्या श्रमाहून मोठा आनंद होता. बरीचशी विघ्ने पार करून तो त्याला इथपर्यंत घेऊन आला होता. यात खूप जणांचे हकनाक प्राण गेले होते, कित्येक जणांचे आयुष्य पणाला लागले होते. स्वतः दामोदर सुद्धा मृत्यूच्या सावटाखाली वावरत होता. त्याच्या उभ्या आयुष्यात त्याने इतकं गूढ काहीही पाहिलं नव्हतं. कोणताच अनुभव इतका दांडगा आणि इतका जवळचा नव्हता. एका हाताने त्यांने ते लोखंडी फाटक उघडलं आणि त्याला पाठीवर घेऊन त्याने पाहिलं पाऊल आत टाकलं.
आत्तापर्यंत शांत बसलेला वारा अचानक झाडांवरून खाली उतरून आला.जोर-जोरात फांद्या हलवून तो काहीतरी सांगत होता. तिथली जमीन त्या नराधमाला ओळखत होती. बऱ्याच वर्षांपूर्वी स्वतःच्या पायाने चालत येऊन त्याने इथे पापाचा रचलेला इमला कोणीच विसरलं नव्हतं. इथले जीव आणि निर्जीव, दोन्ही त्याच्यावर सूड उगावण्याच्या तयारीत होते. त्यांच्या झालेल्या या दैनेला, तोच जवाबदार होता. आत सुद्धा परिस्थिती वेगळी नव्हती. बाहेर घोंगावणाऱ्या वाऱ्याने मुक्यानेच आत तो आल्याची वर्दी दिली. छताला टांगलेली झुंबरं खाली येऊ पहात होती. खिडक्यांची दारंही सुडाचा बेत आपसात ठरवत होते.आत्तापर्यंत शांत खुंटीला धरून बसलेले पडदे अवतीभवती आवळून त्याचा फास तयार करत होते. शांत होती, ती जमीन, जिने अत्यंत जवळून त्याचे क्रौर्य पहिले होते. भिंतीही शांत होत्या , ज्यांच्या आत त्यांनी मृत्यूने थैमान घातलेल्या त्या रात्रीचं सगळं नाट्य पाहिलं होतं. त्याला दमोदरच्या पाठीवर निवांत पहुडलेला पाहून त्या बंगल्याच्या आतली संपूर्ण श्रुष्टीच पेटलेली भासत होती. पाऊस इथेही भुरभुर सुरूच होता. पण त्याच्याकडे कोणाचेच लक्ष नव्हते. आज सगळेच एकवटले होते. ज्या वेदना, जे हाल या बंगल्याने सोसले होते, ते आज एक-एका झाडाच्या फांदीला आठवत होते. आतल्या प्रत्येक गोष्टीला आठवत होते.
दामोदर त्या सुकल्या कारंजापाशी आला. सगळं झाल्यावर त्याने यातच आपले हात धुतले होते. पाणी सुकून एक हयात उलटली होती. पण रक्ताचे डाग काही केल्या जात नव्हते. त्या कारंजाला बिलगलेली एक वेल दामोदरच्या पायाला विळखा मारू लागली. हळू-हळू तो विळखा त्याच्या गुडघ्याच्या वर येऊन त्याला आपल्या पाशात घेऊ लागला. खजिरीवर एक हात असलेल्या दामोदरने त्या वेलीला तोडून मोकळे केले. तो पुढे चालू लागला. वेल पून्हा आपल्या जागेवर स्थिरावली. दामोदरचा वेगही आता वाढला होता. पुढे काय होईल याची उत्सुकता सगळ्यात जास्त त्याला होती. या सगळ्याचा शेवट कसा होईल याची काहीही कल्पना त्याला नव्हती, पण तो चांगला व्हावा, यासाठी त्याने खाल्लेल्या खस्ता ही अपार होत्या. त्याचे एक-एक पाऊल सगळ्यांनाच आपल्या परिणामाकडे घेऊन जाणारे होते. यात बळी गेलेल्यांच्या आत्म्याची शांतीही सामील होती. गेले कित्येक वर्ष या गावाने भोगलेले दुःख ही यात होते. सामान्य माणसाच्या मनात, रात्री-बेरात्री फिरताना दाटून येणारे भय यात होते. वाड्यातून येणाऱ्या त्या आवाजांनी थरकापाने उडालेल्या लहान मुलांच्या अपूर्ण निद्रा यात होत्या. यात नकळत गुरफटलेल्या सगळ्याच पात्रांनी सहन केलेल्या त्या प्रत्येक रात्रीचा हिशोब यात होता. हे सगळेच आता एका ठिकाणी स्थिर होणार होते.
शेवटी त्याने त्याला मागूनच पाठीवरून खाली सोडले. त्यात प्राण आहेत किंवा नाही, ही शंका दामोदरला आली. पण मागे न बघता तो बंगल्याच्या दाराकडे जाऊ लागला. त्याच्या पायाने सरकलेली किल्ली त्याने हातात घेतली आणि कुलूप उघडले. कुलुपचा आवाज झाला आणि आत शेखरला पूर्ण जाग आली. त्याने दाराकडे पाहिले. अचानक चमकलेल्या विजेत त्याला दाराशी उभा असलेल्या दामोदर दिसला. संथ उठून तो दाराकडे बघत राहिला. त्याच्या डोळ्यांवर त्याचा आधी विश्वास बसलाच नाही. गेले अनेक तास तो त्याची वाट पहात होता.
"मला वाटलं...?" तो त्याच्या समोर येऊन तो म्हणाला.
"काय ? माझ्याने हे शक्य होईल की नाही...!" थकलेल्या दमोदरच्या तोंडून कित्येक तासांनी शब्द बाहेर पडले.
" थोडी आली शंका...!"
"जास्त नाही काही...! तुम्हाला इथे ताटकळत बसावं लागलं असतं."
" हो, अनेको जन्म...! तुमच्या सगळ्यांची पुन्हा जन्म घेण्याची वाट पहात...!" आपल्या चामडी पिशवीतून त्याला दामोदरने पाणी पाजले. शेखरचा आत्मा सुखावला. त्याने तोंड धुतले. बाहेरच्या दाराची चाहूल झाली. विजा शांत झाल्याने बाहेर काहीच दिसत नव्हते.
"अर्धी रात्र होईल आता...!" शेखर त्याला म्हणाला.
" हो, आणि उद्या एक नवी सकाळ सगळ्यांना एक नवा अनुभव देऊन जाईल."
"गावात...!"
" सगळे व्यवस्थित आहेत. अनेकांचे बळी गेले, अनेक जण वाचले म्हणून सुप्त आनंदात आहेत."
" आता याचे काय करायचे...?" या प्रश्नाला अजूनतरी काहीच उत्तर नव्हते.
गावातलं पाप पावसाने धुवून काढलं. एका जागी अश्रू ढाळत बसलेली लेखा पावसाने सुखावली. अंगावर पावसाचे थेंब पडताच तिने एकंच टाहो फोडला.तिचा हा आक्रोश मात्र आजूबाजूच्या लोकांना ऐकू गेला. दारं उघडली. लोक आपल्या अंगातून तिच्याकडे पहात होते. ती कुणाला ओळखत नव्हती, पण प्रत्येकाच्या मनात तिच्या बद्दल आता एक दया निर्माण झाली होती. एकदम तिच्या अंगावर एक मोठी साडी पडली.ती काशी होती. अनेको संकटांना तोंड देताना लेखाला आपण एकटं असण्याची जाणीव ,काशीच्या एका स्पर्शाने धुवून निघाले. अक्षरश: मृत्यूशी दोन हात करून आलेल्या आपल्या मानस-पुत्रीला काशीने कुशीत घेतले. माय-लेकींनी अश्रूंना मोकळी जागा करून दिली.
" आता तुझा मार्ग मोकळा झाला...! जा, त्याला घेऊन ये." आधीच थकलेल्या लेखाला अजून आनंदला सुखरूप परत आणायचे होते. ती उठली. आपला पदर तिने तपासला.त्यात असलेली रक्षा ओली झाली होती. काशीने सोबत आणलेला एक लाल दोरा तिच्या दोन्ही हातांनी घट्ट बांधला.
"हा त्याच्या हाताला बांध." दाताने उरलेला दोरा तिने लेखाच्या हातात दिला.
"मला येता येणार नाही. पण तुझंही काही वाईट होऊ देणार नाही."
पावसाने वेग आता वाढवला होता. तश्यात लेखा आपलं उरलेलं कार्य सिद्धीस नेण्यासाठी निघाली. अंधार मी म्हणत होता. पण आता गावातल्या लोकांनीच या अंधाराला संपवायचे ठरवले होते. एक-एका घराबाहेर मशाली निघाल्या. तिच्या सोबत कुणी जात नव्हते, पण तिला वाट दिसण्यापूर्ती उजेड तर नक्कीच झाला होता. आपल्या लेकीला मिळालेला हा आधार पाहून काशीचे डोळे पाणावले. त्या अंधारलेल्या अमावास्येच्या रात्री लेखा आनंदला घ्यायला बंगल्याकडे निघाली.
सगळे काही शांत होते. बाहेर बागेत झाडांची सळ-सळ सुरूच होती. बाहेर ओट्यावर निपचित पडलेल्या आनंदचे आणि त्याच्यावर हावी असलेल्या त्या नराधमाचे काय करायचे हे दोघांनाही सुचत नव्हते. शेखर चोर पावलांनी त्याच्याकडे सरकू लागला. तो जिवंत असण्याची शक्यता फार कमी होती. दमोदरच्या अंगावरच्या जखमा पाहून ,त्याने तो अंदाज लावला असावा. त्याच्या खूप जवळ येऊन तो खाली बसला. त्याने त्याच्या छातीवर हात ठेवला. तो थंड झाला होता. त्याच्या नाकाला बोट लावल्यावर मात्र शेखर चपापला. त्याचे श्वास सुरु होते. त्यात अजूनही अंतिम चेतना होती. हे एक बरं होतं. आता यापुढे एखादा जीव जावा, हा विचार अत्यंत व्यथित करणारा होता. नको होते हे निष्कारण जिव घेणारे घोळ. नको होता तो जीवघेणा थरार !
"अनेको निष्पाप लोकांचा बळी घेऊन कसा शांत झोपला आहे. वाटतं, की तो खंजीर घ्यावा, आणि असा याच्या छातीत उतरवून द्यावा." शेखर आनंदकडे पाहून बोलला.
" हो, याला आणताना माझ्याही मनात हजारदा हा विचार आला." मागून दामोदर बोलला.
"पण याचा अंत आपल्या हातून नाहीये...!" शेखरने त्याला उत्तर दिलं.
" याचा अंत, तिच्याच हातून आहे. हा तुझा, माझा, सगळ्यांचा अपराधी आहेच. पण खरा अपराधी हा आहे, त्या निसर्गाचा, नियमांचा आणि नियतीचा. जिच्या विरोधात जाण्याचा याचा प्रयत्न इथे दुसऱ्यांदा फसला."
त्याला आत नेण्यासाठी म्हणून शेखरने त्याचे हात आपल्या गळ्याभवती घातले. तेवढ्यात त्याचे लक्ष बंगल्याच्या दाराकडे गेले. बाहेरचे लोखंडी फाटक काड-काड करत उघडले आणि एक मोठी मशाल सण-सण करत आत आली. काही कळायच्या आत ती मशाल शेखरच्या डोक्यावरून जात मागे उभा असलेल्या दमोदरच्या अंगावर जाऊन विसावली. अंगावर वीज पडल्यासारखा दामोदर बाजूला सरकला, पण त्याच्या कपड्याने पेट घेतला. शेखरने बाहेर पहिले. एक वीज कडाडली आणि त्याला फाटकाच्या आतून धावत येणारी लेखा दिसली. आनंदला तसेच टाकून शेखर दामोदला सांभाळायला गेला.
" तो दामोदर नाहीये....!" जवळ येत असलेली लेखा जोरात ओरडली. काही कळायच्या आत दामोदरने कमरेचे खंजीर उपसले आणि शेखरवर उगारले.
" हो, नाहीये मी दामोदर तुझा...!" दुसऱ्या चमकणारी लख्ख वीज दमोदरच्या चेहऱ्यावर पडली. त्याचा चेहरा उग्र झाला. डोळे लाल झाले. त्याचा जळकाअंगरखा फाटू लागला. आणि शेखरच्या डोळ्यासमोर एक जीवघेणे जळजळीत वास्तव आ वासून उभे राहिले. आपला मृत्यू आपल्याला कवेत घेऊन उभा असल्याचे दारुण चित्र शेखरला दिसले.
" काय माणसं आहात तुम्ही !! स्वतःच्या प्रजातीतले धोके केव्हा ओळखाल ? " त्याने शेखरला आपल्या फासात घेतले. लेखा अजूनही लांब होती. "मी आधीच ओळखलं ! आणि माझ्या नंतर हिने...!"
" हो, तुला मी आधीच ओळखलं होतं. तुझ्या मागे चालत होते न मी...!" लेखा आता जवळ येऊ लागली.
" दिवसभर अंगावर प्रकाश होता न तुझ्या ...? त्यामुळे हळू-हळू आनंद जागृत होत होता." लेखा आनंदजवळ आली. आपल्या हातातला दोरा तिने त्याच्या हाताला बांधला. आता ती खूप जवळ आली होती. नकळत तिने पदराला बांधलेली राख हवेत उधळली. सगळीकडे धूर झाला. त्याच्या हातातला खंजीर खाली पडला. ती रक्षा डोळ्यात गेल्याने शेखरलाही अस्वस्थ वाटू लागले. दामोदरचा विळखा थोडा सैल झाला. शेखरने त्याला पूर्ण शक्तीनिशी ढकलले. धूर कमी झाला, तसा त्यांना थोडे स्पष्ट दिसू लागले. अंधारात दामोदर तिथून निसटला होता.
शेखरने लेखाकडे पाहिले.
"यांच्यासाठी मला इथवर यावं लागलं. " ती आनंदला सरकवून सुरक्षित ठिकाणी नेण्याचा प्रयत्न करू लागली. शेखरने त्याचे पाय ओढले आणि बंगल्याच्या आतील बाजूस ओढले. सगळे आत आले आणि बंगल्याचे दार धाडकन बंद झाले.
आनंद, शेखर आणि लेखा, तिघे त्या बंगल्यात अडकले.
" माझा विश्वास सुद्धा बसत नाहीये, की दामोदर...!" शेखरला अजून विश्वास बसत नव्हता.
" त्याचे मागे चालत होते मी. त्याच्या हालचाली खूप बारकाईने पहात होते. यानेच मला चुकवलं. मुद्दाम, कारण याचं खरं रूप मी ओळखलं. आनंद पार आधीच शुद्धीवर आला होता. त्याच्या डोळ्यांचे बदलते रंग मी पाहिले. पण तो याच्या पाठीवर होता...!"
शेखरला पूरते कळून चुकले, की आता आपण एकटेच उरलो आहोत. त्याचे धैर्य खचू लागले.ते लेखालाही जाणवलं.
" आता कळलं का...! मला तुम्ही घेऊन आलात, की मी तुम्हाला ?" सगळीकडे आवाज घुमू लागला.
"का आणलं, हे पण सांगेन मी...! माणसाने मनात शंका, प्रश्न, प्रतिशोध घेऊन मरू नाही. माझ्यासारखं होतं. बसावं लागतं, वर्षानुवर्षं, वाट बघत." आवाज चहूबाजूंनी येत होता. दोघेही प्रचंड घाबरले होते.
" आनंदची आता मला गरज उरली नाहीये. असाही तो शरीराने क्षीण झाला आहे. क्षणांत मरेल तो..! आणि ही... लेखा, त्याला वाचवायचा केविलवाणा प्रयत्न करत, ही पण यात फसली. ही पण जाणार जीवानिशी." लेखाच्या अंगातून एक थंड तरंग गेली, तशी ती थरथरली.
" आणि तू....सर्जा....!!!" शेखरला तो एकदम समोर असल्याचं जाणवलं.
"मागच्या जन्मीचा मृत्यू, इतक्या लवकर विसराशील असं वाटलं नव्हतं मला. पुन्हा जन्म घेतला. माझ्याच हातून पुन्हा मरण यावं म्हणून…..!" आणि त्याच्या क्रूर हास्याने अख्खा बंगला दणाणला.
"आणि हा एक...! तुम्ही माणसं कुंडली पाहून मैत्री करत नाही न, याचाच हा परिणाम...दामोदर...!"
" त्याचा दोष नाहीये...! सोड त्याला." शेखरने त्याला खणखणीत उत्तर दिलं.
" दोष कसा नाही...! याच्या तर कुंडलीतच दोष आहे. आनंदच्या आहे तसा...! तेच नक्षत्र, तीच अमावस्या...तीच तारीख ! याला नेहमी हातच्याला ठेवलं होतं. आणि त्याचा वापर झाला."
त्याचा सगळा खेळ पाहून शेखरला स्वतःवर कीव आली.
" तसाही घात करून मारण्याची तुझी जुनी सवय आहे." शेखरने आपल्या खंजिरीवरची पकड घट्ट केली.
"नकोस घट्ट पकडू...मरणार आहेस तू !" अचानक शेखरचं लक्ष त्याच्या बाजूला गेला. तो अक्राळ-विक्राळ होऊन त्यांच्या बाजूला येऊन बसला होता. त्याला असं अचानक आलेलं पाहून लेखा जोरात किंचाळली. दोघे वेगळ्या दिशेला पळाले. शेखर भिंतीकडे पळाला, तर लेखा एका मोठ्या मेजाच्या मागे गेली. या नादात आनंद मात्र एकटा राहिला.
आता अंधारात खेळ सुरू झाला होता. लेखा लपली होती, तो मेज हलू लागला. तिच्या मागे असलेल्या एका खिडकीची काच निखळून तिच्या अंगावर पडणार, इतक्यात ती मेजाच्या खाली सरकली. मेजा खालून तिला त्याचे पाय दिसू लागले. ती श्वास रोखून बसली होती. काहीही न सुचल्याने ती उलट दिशेने बाहेर आली. त्याने तिला गाठले आणि खाली तुटून पडलेल्या काचेवर फेकले. शेखर , जो भिंतीच्या आडोश्याला उभा होता, त्याच्या गळ्याभवती एक पडदा विळखा मारू लागला. त्याचा श्वास कोंडला गेला. पण त्याच्याकडे असलेल्या खांजिरीने त्याने तो पडदा कापून काढला.
लेखाला आता कळून चुकले होते, की आपला मृत्यू जवळ-जवळ निश्चित आहे. पण तिला असं मरायचं नव्हतं. कमीत कमी मूर्च्छित असलेल्या आनंदला बंगल्याबाहेर काढणं भाग होतं. तिने त्याच्या पावलांचा वेध घेतला. तो बरोबर दिवणखान्याच्या मध्ये उभा होता. त्याच्या तीन दिशांना आनंद, शेखर आणि ती स्वतः होती. त्याला काही कळायच्या आत तिने पूर्ण शक्तीनिशी तो मेज त्याच्या दिशेने सरकवत आणला. त्याचा वेग जास्त असल्याने दामोदरला काही कळले नाही. त्याला जोरात धक्का बसला आणि तो शेखरच्या दिशेने फेकला गेला. शेखरने त्याच पडद्याने त्याला आंधळं करण्याचा प्रयत्न केला. त्याला काहीच दिसेनासं झालं. तो जागीच हातवारे करू लागला. वेळ मिळाल्याने शेखर आणि लेखा आनंदकडे सरसावले. त्याला खेचून दाराकडे घेऊन जाऊ लागले. त्यांनी दार उघडले आणि ते जागीच थबकले. दार उघडताच समोर तोच होता.
" मूर्ख आहात तुम्ही." म्हणत त्याने शेखरचा गळा पकडला. ही पकड पाहिल्याहून जास्त घट्ट होती. शेखर कळवळला. त्याच्या डोळ्यासमोर अंधारी आली. पाय लटपटू लागले. त्याने त्याला जमिनीपासून थोडं वर उचललं. त्याचा प्रतिकार करणाऱ्या लेखाला त्याने केव्हाच लांब फेकलं होतं. तेवढ्यात त्याच्या पोटात काहीतरी शिरले. खाली पडलेलं खंजीर आनंदने त्याच्या पोटात लोटले. तो दोन पाऊलं मागे सरकला. आनंद उठेल, मारेल, हे त्याला स्वप्नात सुद्धा वाटलं नव्हतं. त्याला उठलेलं पाहून शेखरला सुद्धा आश्चर्य वाटलं.
"खूप झाला तुझा हा खेळ आता..!" आनंद खूप दिवसांनी बोलला होता. बाजूला पडलेल्या लेखाला तो धूसरसा दिसला.
" किती त्रास देतोयस..? तुझं काय वाईट केलं होतं रे, या सगळ्यांनी ?" आनंदने त्याच्या पोटातील खंजीर उपसलं. तो जास्त कळवळू लागला.
" माझ्यात राहिलास त्यामुळे, तुझी सगळी पापं, तुझी गचाळ मानसिकता, तुझी सगळी कर्म कळाली मला..! पण एक लक्षात ठेव. कर्माला गती असते. तुझ्या त्या कुंडल्या लिहिणाऱ्या असुरांपेक्षा श्रेष्ठ काहीतरी आहे. त्याला आम्ही आमच्या देवघरात ठेवलंय." आनंदने खंजीर त्याच्या समोर धरलं.
" याला आत घेऊन चला." शेखरने त्याला आत लोटायचा प्रयत्न केला. तिघे आत आले आज दार बंद झालं.
तो आता दिवणखान्याच्या एकदम मध्यावर होता. वरचं झुंबर हलू लागलं. हवा एकदम बदलली. खिडकीतून आत शिरत ती दिवाणखान्यात सगळीकडे फिरू लागली. त्या हवेत नेहमीपेक्षा जास्त गारठा होता. ब्रम्हमुहूर्त होत आला होता. वर काहीतरी हालचाल झाली. ती हालचाल होताच दिवाणखान्यात असणाऱ्या निर्जीव वस्तू सुद्धा झुकल्या. एकाच पैंजणाचा आवाज शेखरने ओळखला. इतर दोघांसाठी मात्र हे नवं होतं.
"सुभान...!" त्या आवाजाने त्याच्या काळजाचा थरकाप उडाला. त्याला कित्येक वर्षांनी कोणीतरी त्याच्या नावाने हाक मारली होती.
" मागच्या जन्मी तर तुझाही मृत्यू केविलवाणा झाला होता. इतका क्लेशदायक मृत्यू येऊनही तुझा आत्मा मेला नाही. तो तसाच राहिला. क्रूर , कपटी , सूडाने पेटलेला...! "
" तुलाच मारायला आलोय..ये , समोर ये..!"
" मी तेव्हा तुझ्या हाती लागले, तुझ्या कपटाने ! पण आता लागेल की नाही , शंका आहे !"
" तेव्हाही माझ्या हातून मेली होतीस. आज सुद्धा..!" आणि तो गडगडुन हसू लागला.
" हाच अहंकार...! याच्यामुळेच तुझी आज ही गत झालीये. अहंकारी, निर्दयी, कपटी ! "
त्या मोठ्या जिन्यावरून ती खाली आली होती. ती त्यालाही दिसत नव्हती. न दिसल्यामुळे त्याचा पारा चढला. शेखरने लेखा आणि आनंदला एका अंधाऱ्या कोपऱ्यात दडवून ठेवलं. ती त्याच्या एकदम समोर उभी होती. काहीच बोलत नव्हती.
"तू एकदा समोर ये ! कित्येक वर्षांपासून मी वाट पहातोय. जिवंतपणी मरणयातना भोगल्या आहेत मी, तुझ्यामुळेच...!"
"नाही सुभान..." माया एकदम ओरडली.
" यातना मी भोगल्या आहेत. आधीही आणि मेल्यानंतरही." आणि तो वर उचलला गेला. तिने एकदम त्याला सोडलं. तो खाली जमिनीवर कोसळला.
" अगं ए...! तुलाही माहिती आहे. मी असा मरणार नाही. संपून-संपून माझं हे शरीर संपेल. मला मृत्यू नाहीये. "
"आहे न, इथे जन्म घेतलेल्या प्रत्येक प्रवृत्ती आणि प्राण्याला मरावं लागतं, संपावं लागतं, नाहीतर त्याला दुसरा जन्म घेता येत नाही. आणि तुला तर नरकात सुद्धा जागा मिळणार नाहीये."
ब्रम्हमुहूर्त पूर्वेकडून उगवत होता. पण त्याला जागृत करणारा प्रत्येक कण पृथ्वीवर होता. अंधारात कोलाहल माजवणाऱ्या या शक्तींना संपवण्यासाठी निसर्गाच्या काही घटकांची गरज होती. निसर्गाच्या विरोधात जाणाऱ्या या नराधमाला, निसर्गच धडा शिकवणार, ही काळ्या दगडावरची रेष ! पण त्याला निसर्गासमोर उभं करणं भाग होतं.
शेखर तेवढ्यात तिथून निसटला. एका अंधाऱ्या खोलीत जाऊन खांद्यावर एक मोठा दोरखंड घेऊन आला. मायाने आधीच त्याला जखडून ठेवले होते. त्याला बांधले गेले. पाऊस थांबला होता.पण अजून वेळ होता.
" किती वेळ बांधून ठेवशील ?" तो हसू लागला. तुमची शक्ती तरी किती आहे ? हे तीन मानव आणि तू, एक अतृप्त , या बंगल्यात कैद , एक अपूर्ण, अतृप्त आत्मा."
" नाही सुभान...! तुला मारण्यासाठी शक्ती लागणार नाहीये !"
दोरखंडात जखडून ठेवलेला दामोदर एकदम खाली ओढला गेला. हळू-हळू फरफटत तो दाराच्या दिशेने जाऊ लागला. दारही धाडकन उघडलं गेलं. बाहेर ओट्यावर येऊन तो स्थिरावला. शेखरने त्याचे खंजीर बाहेर काढले आणि जमिनीवर ठेवले. त्याचे दोन्ही हात पाय खांबांना बांधून ठेवण्यात आले. त्यालाही कळत नव्हते, हे चाललंय काय ? मायाच्या सांगण्यावरून बागेत एका कोपऱ्यातल्या खोलीतुन काही हत्यारं बाहेर आलीत. शेखर आणि आनंद कामाला लागले. कारंजाच्या आत उतरून त्यांनी खणायला सुरवात केली. बराच वेळ खणून झाले. कुदळीला धातू लागू लागले. वरची माती बाजूला झाली आणि एक मोठी पेटी बाहेर आली. ती पेटी पहातच दामोदरच्या आतला सुभान बेभान झाला.
"हीच तुझी सगळी शक्ती...!" माया पेटीकडे पाहून म्हणाली.
"तुझ्या शेवटच्या गड्याने तू मेल्यावर ,तुझ्यावर केलेले हे उपकार इथे पुरून ठेवले होते."
गोंधळलेल्या शेखरने ती पेटी उघडून पहिली. पून्हा विजा चमकू लागल्या. आत असलेलं सुभानच अर्धवट जळलेलं प्रेत त्यात होतं. आता फक्त काही हाडं शिल्लक होती.
" तू मेलास त्यावेळी तुझा अंत्यविधी करणारं नव्हतं कुणी...! पुढची कार्य झाली असती, तर कदाचित तुला असं जगावं लागलं नसतं. पण विधीच्या नियमानुसार हे झालं नाही. आता होईल...!" तिने बांधलेल्या सुभानला सोडलं आणि अंगणात फेकलं. पावसाच्या सरी पडायला सुरुवात झाली. आतापर्यंत बाहेरची हवा न लागलेला तो सापळा त्या सरींमध्ये न्हाऊ लागला. अंगातून प्राण गेल्यानंतर त्या देहाला शुद्ध करण्याच्या भानगडीत कुणी पडलं नव्हतं. आता हे काम पाऊस करत होता. आपली हाडं जळताना पाहून सुभान जास्तच बेभान होत होता. हाडांवर पडणाऱ्या सरींनी त्याच्या अंगाचा दाह होऊ लागला होता. तो तडफडत आपल्या सापळ्याकडे सरकू लागला. आनंद, शेखर, लेखा, माया, हे सगळं बघत होते.
"सुभान...! हे इथे होतं, म्हणून मी इथे होते !"
सगळी अर्धवट जळालेली हाडं त्या पावसाच्या पाण्याने शुद्ध झाली. सुभान मधलं उरलेलं बळ क्षीण होऊ लागलं. तो त्या भिजलेल्या हाडांजवळ जाऊन रडू लागला.
" प्रत्येक पापाचा अंत असतो सुभान...! ज्या शरीराच्या जोरावर तुझा आत्मा पापं करत सुटला होता, ते शरीर हळू-हळू नष्ट होईल.." शेखरने खंजीर उचलला आणि त्याच्या हृदायात उतरवला. उतरवताना आपल्या हातून दामोदर मरतोय, हे त्याला जाणवलं.
" एक चांगला मित्र गमावला मी तुझ्यामुळे." रडतच शेखरने पून्हा तो खंजीर उपसला. पुन्हा आत सरकवला. आधीच जखमांनी घायाळ झालेले शरीर दोन गावात निषतेज झाले. आनंद शेखर जवळ आला. त्याने त्याला उचलले. लेखाचेही डोळे भरून आले. सगळे बाजूला बसले. आकाशातून एक मोठी वीज पडली. तिचा दाह इतका भयंकर होता, की सुभानची हाडं आणि दामोदरचं प्रेत त्यात पेटून उठलं. जो निसर्गाच्या विरोधात गेला. त्याचा अंत्यविधी आज निसर्गाने केला. त्याचसोबत अंत्यविधी झाला, तो भयाचा , अमानुष अत्याचाराचा , पापाचा...!
ज्या मातीत हे पाप घडले, त्याच मातीत ते पंचमहाभूतांच्या हवाली झाले. त्याच्या शरीराचा अंत्यविधी पूर्ण न पहाता गावकरी निघून गेले. त्यावेळी निसर्गाने आणि नियातीनेही त्याला वाऱ्यावर सोडले. पण आज मात्र त्याला गती मिळाली होती. त्याच्यातलं पाप विरघळून , त्याचा आत्मा शुद्ध झाला होता. एखाद्या नवजात शिशु सारखा, ज्याला न भूतकाळ आठवत होता, न भविष्याची चिंता होती.
पहाट झाली होती. झाडांवर पाखरांची पिल्लं भुकेने ओरडू लागली. रात्रभर सगळे जागे होते. लेखा आनंदच्या मांडीवर डोकं ठेऊन निवांत पडली होती.
"चला...घरी जायचंय तुम्हाला ?" शेखरने दोघांना जागं केलं.
पूर्ण जन्म एका निर्दयी शापाखाली वावरणाऱ्या आनंदने आपण मुक्त झाल्याची संवेदना शेखरला मिठी मारून व्यक्त केली.
"हिच्यामुळे तुला आजचा दिवस बघायला मिळाला आहे. हिचे अनंत उपकार आहेत तुझ्यावर. हिला कधीही अंतर नको देऊस."
" तुम्ही...?" लेखाने शेखरला प्रश्न केला. त्याने मागे बंगक्याकडे पहिले.
माया पहाटेच मुक्त झाली होती. जाताना आजूबाजूची बाग फुलवून गेली होती. आज सगळ्या खिडक्या उघड्या होत्या. पहाटेच्या स्वच्छ वाऱ्याने आतली जळमटं, धूळ झटकून काढली होती. शेखरचे डोळे भरून आले.
"माहित नाही...! पण कदाचित उर्वरित आयुष्य इथेच घालावेन. इथे माझं बालपण आहे, निसर्ग आहे. मागच्या जन्मीच्या, या जन्मीच्या खूप आठवणी आहेत."
एक पांढरी आकृती तयार होऊन त्यांच्या समोर उभी राहिली. तो दामोदर होता.
"मित्रा... मैत्रीला जगलास...जीव दिलास ? "
" या पेक्षा मोठं पुण्याचं काम नाहीये." दामोदरचा आत्मा एखादया तेजस्वी साधूसारखा भासत होता.
"कोणाला काही सांगू नका, इथलं गूढ, गुपित, इथे, या बंगल्याच्या आवारात राहील, याची काळजी घ्या...!" एवढे बोलून तो आभाळात निघून गेला.
रात्रभर वाट बघणारे सगळे आता बंगल्याच्या आवारात येऊ लागले. त्या तिघांना समोर उभं पाहून प्रत्येकाचे डोळे पाणावले...!
" संपलं...! या भूमीवरचं भयनाट्य संपलं ! " भारद्वाज शेखरच्या जवळ येऊन म्हणाला.
"हो...!"
बंगल्याचं दार सगळे बाहेर पडल्यावर पून्हा बंद झालं. पण आतला निसर्ग आता खुलला होता. शेखरने पुन्हा मागे वळून पाहिले. निसर्गाने त्याला घातलेली साद ऐकण्यासाठी...!
"येईन मी, पून्हा कधीही न जाण्यासाठी....! म्हणाला आणि तो चालता झाला....!
समाप्त 🙏🙏
[आपल्या प्रतिक्रिया अपेक्षित]
