माया
भाग -२१
लेखन : अनुराग
" ते आलेत...!" आत भारद्वाजने कळवले. " आता जास्त सावध व्हायला हवं ! पुढचा सुडाचा प्रवास अवघड आहे." पंत, नर्मदा, कीर्तिकर, सगळेच धास्तावले होते. मंदिरात जे घडलं, त्याची धुसरशी कल्पना देखील कुणाला नव्हती. सगळ्यांच्या मनात आता मृत्यूच्या भयाने घर केले होते. भारद्वाजने ऐनवेळी त्यांना त्याच्या दाढेतून बाहेर काढले होते.
या दुष्टचक्राला बरेच वळसे होते. पुनर्जन्म आणि सूड एकत्र आले, की उभं रहाणारं सुडचक्र अतिशय घातक होत जातं. त्याला माणूस, नाती-गोती ,जिव्हाळा यातील कशाचीच तमा नसते. ते आपल्या मार्गावर येणाऱ्या प्रत्येकाची गत करत जातं. इथेही तसेच होते. काहीही संबंध नसलेले ते चोर, दिगंबर, हकनाक जीवानिशी गेले होते. आपल्या अतिताशी नुकताच सामना झालेला शेखर अजून बंगल्यात अडकला होता. फक्त आनंदशी संबंध असलेली लेखा , एक शिक्षा भोगून, दुसऱ्या शिक्षेच्या दाराशी उभी होती. आणि पुरातन इतिहासाचा अभ्यास करणारा दामोदर या सगळ्यांपासून लांब असून देखील आता याचा अविभाज्य भाग झाला होता. ही प्रत्येकाची गत जन्मीची कर्म होती, जी रोज एक नवीन अध्याय जोडत होती. याचा अंत निश्चित होता. पण तो कसा, कोणाच्या हातून, आणि कुठे होणार, हे कोणालाही माहित नव्हतं.
चार दगडं एकमेकांना जुळली. काशीने चूल मांडली. हात-पाय खरचटून आलेला निरोप्या थोड्या अंतरावर तंबू ठोकत होता.
"गाव चांगलं नाहीये." काशी लाकडं सावरत म्हणाली. मध्येच तिची नजर अंधारलेल्या गावाकडे गेली. लांबून सुईच्या टोकाइतक्या दिसणाऱ्या मशाली टिमटीम करत होत्या.
"गाव चांगलंय, माणसं माणसासारखी वागत नाही." निरोप्या तंबू ठोकत होता. " माणसं राक्षसी वागायला लागली. माझा जन्म आहे याच गावचा ! जुनी लोक सांगायची आमची ! सगळं होतं गावात. दया, माया, एकी, जीवाला जीव देणारी नाती-गोती. पण यांच्यातच एक-दोन वेगळ्या प्रवृत्तीचीही माणसं होती. त्यांच्या कर्माने गावावर असली संकटं यायला लागलीत." त्याने सोबत आणलेला एक कंदील पेटवला आणि तंबूच्या बाहेर एका खांबाला टांगला. कंदिलाच्या त्या रेशमी उजेडात काशी चमचम करत होती. लेखाच्या आईसोबत आली होती. आई गेली आणि काशीच्या नाशीबात आयतं मातृत्व चालत आलं. लेखाला मोठा करता-करता तिच्या चेहऱ्यावर म्हातारपण पिकत गेलं. स्वतःचा असा संसार तिला नव्हताच.
"लग्न करून मी सासरी गेल्यावर तू इथे काय करशील गं ?" लेखाच्या या सहज प्रश्नाला उत्तर काशिकडे नव्हतं.
" चार भिंतींमध्ये खूप कामं असतात !" एवढ्यावर लेखाची समजूत काढली.
लेखाच्या आईला दिलेल्या वचनात ती बांधील राहिली. विलायतेहुन लेखाच्या पत्रात तिचा थोडासा उल्लेख वाचून तिला आभाळाइतका आनंद व्हायचा. वेदनाविना झालेल्या या आईवर चांदेकरांचा आणि लेखाचाही तसाच विश्वास होता. यया सगळ्याला तोंड द्यायला तिच्याकडे कुठून बळ आलं, माहित नाही, पण तिने हिमतीने सगळ्याचा सामना केला. आजही सगळी भिस्त तिच्यावर होती. ती चतुर होती, सावध होती !
"हत्यार चालवता येतं का तुला ?" जेवण झाल्यावर निरोप्या तंबूच्या बाहेर आपला एक छोटा सुरा पाजत बसला होता.
" नाही."
" वेळ शिकवील सगळं ! हे असुदे सोबत." नुकताच पाजलेला सुरा ,नव्या धारेने लखलखत होता.
"रात्री काही वाटलं, तर मला आवाज द्या. मी इथे टांग्यात झोपलोय."
आत मंदिरात जायला वाव नव्हता. निरोप्याने कंदील बारीक केला.मशालही विजवली. एकाच तंबूत काशी आणि लेखा होते. बाबा आणि निरोप्या टांग्यात होते. आळी-पाळीने पहारा द्यायचं ठरलं होतं.
नर्मदा देखील काही वेगळी नव्हती. फार वर्षांपूर्वी पंतांनी तिला आणि तिच्या आईला गावात आणलं. आपल्या अवती-भवती चालल्या सामान्य गोष्टींच्या आतलं काळं-बेरं ती अचूक ओळखत होती. गावात एखाद्या जागेचा संशय आला, माणसाला, बाईला, पोरांना बाधा झाली, की नर्मदा आणि तिची आई त्यांना आपल्या झोपडीत घेऊन येई. माय-लेकी त्याची सेवा करायच्या. बऱ्याचदा ती बाधा फोल ठरायची. पण यांनी केलेल्या इलाजाला मात्र गुण यायचा. मिळेल तितकं पदरात पाडून घेण्याचा प्रामाणिकपणा दोघींच्या अंगी होता. पण गावातील अधाशी वैदूंची नजर त्यांच्यावर पडली. त्यांचे बंद पडू लागलेले धंदे यांच्या मुळावर उठले. एक दिवशी रात्री झोपडीला लागलेल्या आगीत नर्मदेचं सगळं उद्धवस्त झालं. सुमननी तिला पदरात घेतलं. तिचं लग्नही लावून दिलं. पण तिच्या अंगी , अज्ञाताला अचूक ओळखण्याचा गुण तिच्या अंगी आजही होताच. तिला सुमन आणि पंतांनी जवळच ठेवलं, ते कदाचित आजच्या दिवसासाठीच !
अमावस्या जवळ आली होती. प्रत्येकाच्याच चेहऱ्यावर हरल्याचे भाव होते. गेलेले जीव रात्री स्वप्नात येऊन विनवण्या करत होते. गावातला प्रत्येक काळा कोपरा अधिक गडद होऊ लागला होता. आलेला दिवस बघता-बघता जायचा. काहीही अघटित घडले नाही, याचे समाधान असायचे, पण काही स्कारात्मकही घडले नाही, याचा धाकही वाटू लागला होता.
भारद्वाज आपल्या देवघरात पूजा करत होता. त्याचा पूजा करण्याचा वेग आज रोज पेक्षा जरा जास्त होता. हातातलं काम लवकर उरकून, कुठेतरी जायच्या विचारात तो होता. त्याने पटापट देव धुतले, कपडे करून त्याने बाहेर जाण्यासाठी दार उघडले.
"अहो, काय घाई आहे, आणि गंध कुठे आहे ?" त्याच्या बायकोने त्याला मागवून हाक मारली. काहीही न बोलता एक ठिपका त्याने स्वतःच्या कपाळावर ठेवला आणि तो बाहेर पडला. जाताना त्याने घराला बाहेरून कडी घातली , खिशातून एक लाल रंगांची चिंधी त्याने त्या कडीला अडकवली. अलीकडे-पलीकडे कुठेही न बघता तो तडक वेशीबाहेर आला.
" तुम्ही आज गावात या ! मी सांगेन त्या मार्गाने." काशी , चांदेकर त्याच्याकडे पाहून अवाक झाले.
"मी भारद्वाज, पुजारी आहे. घाबरू नका !" निरोप्याने त्याला आधीच ओळखले. तो रात्री सोडलेला टांगा बांधत होता.
" बरोबर माध्यान्ह झालं, की त्या बाजूने तोंड झाकून गावात यायचं. ती पाठ आहे गावची. रस्ता थोडा अवघड आहे. हा आहे तुमच्यासोबत." निरोप्या कडे बोट दाखवत त्याने त्यांना सांगितले.
"तुम्हाला आमचा पत्ता कुणी दिला ?" चांदेकरांना प्रश्न पडला.
" सगळ्या शंका दूर होतील. काळजी नका करू." एवढे बोलून तो खंडोबाच्या मंदिरात गेला.
बाहेर उजडलेला दिवस बघून शेखरला हायसं वाटलं. कालची रात्र त्याने खूप कष्टात घालवली होती. भीमा असाच पाठ दाखवून निघून गेला होता. आपल्या गत जन्मीच्या बापाला साधं नीट भेटता ही आलं नव्हतं. अजूनही त्याला अपेक्षा होती, की बंद दारातून तो आत येईल...पोराला पोटाशी धरेल. सुकलेला गळा भरून आला. त्याने फारशीला हात लावला आणि तसाच तो कपाळाला लावला. त्याला एकदम रडू कोसळले.
"रडू नकोस...!" एकदम त्याला एक कोमल आवाज ऐकू आला.
" आपलं बालपण आठव...! किती सुंदर होतं ! दिवसभर खेळायचो. रानात, दर्याखोऱ्यात घोड्यावरून हिंडायचो. नदीवर निवांत पाण्यात पाय टाकून बसायचो"
"हो , तू घाबरायची. मी बळजबरीने तुझे पाय त्या पाण्यात धरून बसायचो...फक्त तुझी भीती जावी म्हणून !" गहिवरल्या आवाजात शेखरने तिला उत्तर दिले. रात्री थकव्याने झालेल्या नाजूक झोपेत त्याला बराचसा पूर्व जन्म आठवला.
" तू शिकवलेलं सगळं माझ्या लक्षात होतं. पण ऐनवेळी काहीच लक्षात राहिलं नाही. काहीही आठवलं नाही...! खूप अंधार होता, आणि तो हल्ला ही खूप घातकी होता."
"तू दिसत नाहीयेस मला...!" उठून शेखरने आपल्या आजूबाजूला पाहिलं.
" तू मला नाही पाहू शकणार.मी जन्मांतही नाहीये, मृत्यूतही नाहीये. धड पूर्ण मनुष्यही नाहीये मी आता." तिलाही भरून आले. "मी अजूनही गेल्या जन्मात आहे. तू मात्र नवीन शरीर धारण करून आला आहेस. त्यामुळे मी तुला दिसणे शक्य नाही."
"तुझ्या ऐवजी मी का नाहीये ?"
" कारणं आहेत त्याला." त्याला पैंजणाचा आवाज ऐकू आला. एकाच पायातील होते ते.
" तुझ्या मृत्यूचा सूड मी घेतला होता. त्याला मी मारलं होतं. कोणत्याही शस्त्राने नाही. फक्त मनाचे आणि भयाचे खेळ खेळून. त्याच्या मनात मृत्यूपेक्षा मृत्यूची भीती जास्त होती. तो घाबरत होता. तो मनाने कमजोर झाला होता. त्याला मृत्यूने गाठलं, त्यावेळी तो पुरता खचून गेला होता. राग ,द्वेष आणि भीतीने झालेला मृत्यू मानवाला सहज मुक्तीमार्गावर जाऊ देत नाही." ती खाली आली. त्याच्यापासून काही अंतरावर ती उभी असल्याचा भास शेखरला झाला.
"आणि तू...? " त्याने तिला विचारले.
"माझा मृत्यू झाला, तेव्हा माझ्याही मनात राग, द्वेष, सूड या सगळ्या भावना होत्याच. कदाचित तू पुन्हा येशील,म्हणून मी थांबले असे मला वाटत होते. पण...!" ती मध्येच थांबली.
" पण..पण काय ?"
" त्याने मला जाऊ दिलेच नाही. त्याचा प्रतिशोध अपूर्ण राहिला. मी ज्या योनीत त्याचा वध केला, त्याच परिस्थितीत मला त्याने बांधून ठेवले. त्याने माझे शरीर संपवले. माझ्या आत्म्याने त्याची प्रतारणा केली होती. त्या आत्म्याला संपवायचे आहे."
"पण तू बाहेर पडू शकली असतीस...!"
"बाहेर काहीही नव्हतं माझ्यासाठी. कोणीही ओळखीचं नाही. कुणी बोलणारं, ऐकून घेणारं नाही. या एकांतात मी गेले कित्येक वर्ष तुझी वाट पाहिली."
"मला नाही कळलं हे...कधीच नाही !"
त्याच्या डोळ्यात तिला एकदा बघायची इच्छा तीव्र होत होती. तिला देखील त्याच्यासमोर यायचे होते. मागच्या जन्मी अपूर्ण राहिलेली अनेक स्वप्न नियतीच्या या खेळात कधीही पूर्ण होणारी नव्हती. तिचा आवाज कानी आल्याने त्याला थोडे बळ मिळाले. गेले अनेक तास तो या जन्मी कोण होता, हे सगळं विसरला. गेले काही तास, तो त्याचा मागचा जन्म जगत होता. त्याला बरंच काही आठवलं होतं. त्याच्या बापाचा मृत्यू, त्याने त्याचा घेतलेला सूड, त्याची स्वतःची हत्या आणि त्यानंतर या कहाणीत अपूर्ण राहिलेले सगळेच जन्म त्याला आठवत होते.
" मी काय सांगते, ते नीट ऐक. तो या गावात आला आहे, तेच मुळात तुला आणि मला संपवण्यासाठी. त्याला या जन्मी मारून संपवता येईल, पण त्याला संपवताना, तो मुलगा ...!"
हे वास्तव होतं. सर्जा आणि मायाच्या प्रेमापेक्षा कित्येक जास्त पटीने विदारक आणि थरारक. दोघांचे वर्तमान एकमेकांसमोर उभे राहिले, तेच वेगवेगळ्या वेशात. वेगवेगळ्या देशात असूनही ते आज एकत्र आले आणि अदृश्य स्वरूपात ती आणि स्पर्श न करता येण्यासारखा तो...! मागच्या जन्मी अपूर्ण राहिलेला मृत्यू आणि जन्म, हे देखील या जन्मात आलेच होते. दोघांचे ध्येय एक होते. वाटा आणि समार्थ्यही वेगवेगळे. शेखरला मनुष्य म्हणून त्याच्याशी लढायचे होते. मायाला एक आत्मा म्हणून त्याला बळ देऊन स्वतःलाही वाचवायचे होते.
" हे सगळं झालं, की मी तुझ्यासोबत येईन."
"आज सोबत आहोत न आपण...!" तिने त्याची समजूत काढली.
" असं नाही...! तुला बघता यावं, स्पर्श करता यावा...! तुझं ऐकून तुला बरंच काही सांगता यावं म्हणून."
" सगळं मनासारखं झालं असतं. तर कदाचित आपण आज एकत्र जगलो असतो, या जगाचा निरोप आनंदाने घेतला असता...!"
शेखरच्या वेदना कुठल्याकुठे नाहीश्या झाल्या होत्या. तो तिच्या अदृश्य स्वरूपात देखील मग्न होत होता. बाहेर काय चाललंय, याची तमा त्याला नव्हती. पण ती मात्र अस्वस्थ होत होती. तिला हुरहूर होती, ती त्याच्या जीवाची ! तिला काळजी लागली होती, ती त्याचं या जन्मी काही बरं-वाईट झालं तर...?
क्रमश:
अनुराग
माया
भाग - २२
लेखन : अनुराग
