माया
भाग - ११
लेखन : अनुराग
भाग - ११
लेखन : अनुराग
दामोदर रात्री उशिरा पर्यंत लिहीत बसला होता. शेखरला शिवपुरीत आल्यापासून आलेले अनुभव देखील त्याने लिहून ठेवले होते. बंगल्याचे विस्तारित वर्णन, गावातल्या काही जुन्या जाणत्या लोकांनी सांगितलेल्या कथा, काही प्रसंग ! गेली दोन वर्षे तो त्या बंगल्याच्या आजूबाजूला जात होता. पण फाटक उघडून आत जायची त्याची हिमंत होत नव्हती. पुढंच कोडं आत जाऊनच सुटणार होतं. पण तिकडे पोहोचणे, इतके सोप्पे नव्हते. त्याच्या इतक्या वर्षाच्या अनुभवात, त्याने अनेक हवेल्या, बंगले, जुने राजवाडे, किल्ले पाहिले होते. पण आज त्याच्यासमोर उभा असलेला पेच, हा आधीपेक्षा जास्त गूढ होता. अखेरीस त्याने सगळे काही बंद केले आणि तो झोपायला निघाला.
अर्धी रात्री उलटून गेली. गाई वारा सुटला होता. दामोदरला गाढ झोप लागली होती. अचानक त्याच्या समोरची खिडकी जोर-जोरात वाजू लागली. त्याने डोळे उघडले. त्याचा त्याच्या डोळ्यावर विश्वासच बसेना. खिडकीच्या गजांमध्ये काहीतरी अडकले होते. त्याने पळत जाऊन ते आत ओढले. ते एक पांढरे कापड होते. त्यावर लाल अक्षरात काहीतरी लिहिले होते. अंधारात त्याला काहीच दिसले नाही. घाई-घाईने दामोदरने तेलाचा दिवा लावला. त्यात त्याने तो कापडी तुकडा धरला. त्यावर लिहिलेली अक्षरं मळलेली होती. त्यावर मोडी मध्ये काहीतरी लिहिलं होतं. ते कापड एका खलित्याचं होतं. दामोदरने घाई-घाईने पलंगाखालच्या पेटीतून एक जुनं पुस्तक बाहेर काढलं. ते मोडी भाषेचं संदर्भ पुस्तक होतं. त्याला कळून चुकलं, की आपली पूर्ण रात्र यात जाणार आहे. पण हे त्याला करणं भाग होतं.
धर्मशाळेत किर्तीकरांची स्नान-संध्या आटोपली होती. बाहेर चांदेकर येऊन उभे होतेच. पोरीवर ओढवलेलं संकट त्यांना चैन पडू देत नव्हतं.
" तुम्ही खरं-खरं का सांगत नाही आम्हाला ? माझ्या मुलीच्या स्थतीवे तुम्हाला दया येतंच नाहीये का ?"
" मी बोललो ना, जे घडतंय त्याच्याशी तिचा कडीमात्रही संबंध नाहीये. आणि त्याचा इलाज माझ्याकडे नाहीये !"
" मग , कोणाकडे आहे?"
" नियती आणि काळाकडे..!"
" हे बघा, उगाच शब्दात गुंतवू नका. जे काही आहे, ते स्पष्ट सांगा..!"
" हा त्या मुलाच्या पूर्वजन्माच्या कर्माचा शेष भाग आहे." कीर्तिकर त्यांच्या शेजारी बसले. " आणि तुमची मुलगी त्याच्याशी निगडीत आहे, म्हणून हा त्रास तिला होतो आहे. याचा निश्चित उपाय फक्त तेव्हाच सापडू शकेल, जेव्हा आपल्याला पूर्णतः कळेल की घडलं काय आहे."
" आपण मला त्या मुलाकडे घेऊन चला. मी विचारीन त्याला !"
" विलायतेत त्याला असाच त्रास झाला होता, त्याच्या वाढदिवसाच्या दिवशी...! तेव्हाही त्याला काही कळले नाहीच."
" बुवा, असे कोडे घालू नका..!" चांदेकर अत्यंत बिकट परिस्थितीत त्यांना विनवण्या करू लागले.
" एक इलाज आहे, पण तो जीवावर बेतू शकतो, म्हणून करायला मी धजावत नाही...!"
" कोणता...?" चांदेकरांना एक आशेचा किरण पुन्हा दिसला.
" तुमच्या पूर्वजांपैकी एखाद्याला अकाली मृत्यू आला आहे ?"
" बघावे लागेल."
" सांगा मला, तुमच्याच घरात हा विधी, अत्यंत काळजीपूर्वक करावा लागेल."
जुन्या नोंदी समोर आल्यात. चांदेकरांच्या मागच्या चौथ्या पिढीत , एक लहान मुल जन्मताच मृत्यू पावले होते. पण त्याचे बारसे झाले नव्हते. किर्तीकरांनी सांगितलेल्या नियमानुसार, हा एकच असा मृत्यू होता, ज्याचे नंतरचे काही कर्म झाल्याची नोंद नव्हती.
" याला कारण आहे. मृत्यूनंतर पाहिले १० दिवस, आत्मा हा त्याच्याच गोतावळ्यात वावरत असतो. त्यानंतर च्या यथाविधीनुसार त्याला उचित लोक प्राप्त होते. दशक्रिया नंतरच्या प्रत्येक विधीनंतर आत्म्याचे लोक आणि योनी बदलत जातात. याच क्रियाक्रमात, त्याचा भूलोकाशी असलेला मोह सुटतो, त्याची त्याच्या पूर्वजाच्या आत्म्यांशी गाठ होते, त्याला मोक्ष, अथवा कर्मानुसार गती, अथवा पुढचा जन्म मिळतो." बोलता-बोलता किर्तीकरांची तयारी सुरु होतीच." आत्मा कधीही मृत नसते. ती या न त्या रुपात , कुठेतरी वावरत असते. आपण मृत्युलोकात असतो, त्यामुळे आपल्याला , आपल्या मर्यादित शक्तींमुळे हे दिसत नाही. पण अश्या आत्म्यांना आपल्या लोकांत काय सुरु आहे, हे माहिती असते." किर्तीकरांनी चांदेकरांच्या गच्चीवर विधी सुरु केला. सुमारे दोन तास हा विधी चालला. काशी खालीच होती.
दुसऱ्या दिवशी सकाळी कुठून तरी एक पोपट उडत चांदेकरांच्या अंगणातल्या झाडावर बसला. किर्तीकरांच्या तल्लख बुद्धीने त्यास ओळखले. त्यास कोणीही न अडवण्याची सूचना करण्यात आली. अंगणात एक बेलाचे झाड होते. पोपटाने त्या झाडावर बसून बिल्वपत्र खाली टाकायला सुरवात केली. हा संकेत होता. पण हा सहजासहजी लक्षात येण्यासारखा नव्हता. किर्तीकरही बुचकळ्यात पडले. पोपट उडून गेला. चांदेकर निराशेने किर्तीकरांकडे पाहू लागले. तिथेच बाजूला असलेल्या लाल जास्वंदाची फुलं तोडताना काशी दिसली.
" आज चतुर्थी ना...?" किर्तीकरांचा चेहरा एकदम उजळला.
" शिव...!" ते एकदम ओरडले...!
"होय...शिव..!" चांदेकरांचा गोंधळ वाढत चालला होता.
" संकेताचा महादेवाशी काहीतरी संबंध असावा. एखादे स्तोत्र...स्तुती...! एखादे ज्योतिर्लीगाचे स्थान...! " चांदेकरांना आत्ता कुठे काहीतरी कळायला लागले होते.
..........
आनंदला त्याच्याच खोलीत बंद ठेवले होते. त्याच्यावर काही उपचार होतील, असे काहीही चिन्ह दिसत नव्हती. वाड्यातली खासगी बाब होती, ती वाड्यात रहाणे गरजेचे होते. त्यामुळेच नर्मदेलाही वाड्यात राहणे गरजेचे होते. त्याच्या हालचाली खूप वेगाने बदलत होत्या. आपल्याच खोलीत तो कधी गादी फाडून टाकी, तर कधी बसल्या-बसल्या फक्त नजरेने कागदं पेटत होती. वाड्यात सर्वत्र घंटा, धूप, अगरबत्ती चा वावर नित्य करण्यात आला. त्यामुळे तो शांत असे. त्याच्यावर हावी असलेली आत्मा त्याच्या सवयीशी बरीचशी जुळती होती. आनंदच्या शरीरावर काहीही विपरीत परिमाण होत नव्हता. एक तेवढीच बाब लक्षणीय सकारात्मक होती. बऱ्याचदा एखाद्या शरीराची गरज असली, की त्याची निगा राखावी लागते, हे त्या आत्म्याला माहित होते.
" आता बुवा येईपर्यंत काहीच पत्ता लागायचा नाही." रात्री ओट्यावर रोज काहीतरी चर्चा होत असे. असाच आठवडा गेला. एका रात्री अचानक वाड्याचा मुख्य दरवाजा वाजला. विठोबा सावधपणे उठला, कंदील घेऊन बाहेर आला. कमरेला लावलेली छोटी कुऱ्हाड होतीच सोबतीला.
" कोण ए..?"
" बुवांनी पाठवलंय , पंतांना हे द्या.!" तो माणूस आल्यापाऊली माघारी फिरला. विठोबाने त्याने दिलेला कापडी लखोटा हातात घेतला आणि तसाच आत पळत गेला. अर्धवट झोपेत असलेल्या पंतांनी चिमणित लखोटा वाचला. तो संपे पर्यंत कोणाशी काहीच ते बोलले नाहीत.
" कोणाचा निरोप आलाय एवढ्या आडवेळी..?" सुमनलाही जाग आली.
" किर्तीकरांचा." पंत एकदम बाजूच्या गादीवर बसले.
..........................
अर्धी रात्री उलटून गेली. गाई वारा सुटला होता. दामोदरला गाढ झोप लागली होती. अचानक त्याच्या समोरची खिडकी जोर-जोरात वाजू लागली. त्याने डोळे उघडले. त्याचा त्याच्या डोळ्यावर विश्वासच बसेना. खिडकीच्या गजांमध्ये काहीतरी अडकले होते. त्याने पळत जाऊन ते आत ओढले. ते एक पांढरे कापड होते. त्यावर लाल अक्षरात काहीतरी लिहिले होते. अंधारात त्याला काहीच दिसले नाही. घाई-घाईने दामोदरने तेलाचा दिवा लावला. त्यात त्याने तो कापडी तुकडा धरला. त्यावर लिहिलेली अक्षरं मळलेली होती. त्यावर मोडी मध्ये काहीतरी लिहिलं होतं. ते कापड एका खलित्याचं होतं. दामोदरने घाई-घाईने पलंगाखालच्या पेटीतून एक जुनं पुस्तक बाहेर काढलं. ते मोडी भाषेचं संदर्भ पुस्तक होतं. त्याला कळून चुकलं, की आपली पूर्ण रात्र यात जाणार आहे. पण हे त्याला करणं भाग होतं.
धर्मशाळेत किर्तीकरांची स्नान-संध्या आटोपली होती. बाहेर चांदेकर येऊन उभे होतेच. पोरीवर ओढवलेलं संकट त्यांना चैन पडू देत नव्हतं.
" तुम्ही खरं-खरं का सांगत नाही आम्हाला ? माझ्या मुलीच्या स्थतीवे तुम्हाला दया येतंच नाहीये का ?"
" मी बोललो ना, जे घडतंय त्याच्याशी तिचा कडीमात्रही संबंध नाहीये. आणि त्याचा इलाज माझ्याकडे नाहीये !"
" मग , कोणाकडे आहे?"
" नियती आणि काळाकडे..!"
" हे बघा, उगाच शब्दात गुंतवू नका. जे काही आहे, ते स्पष्ट सांगा..!"
" हा त्या मुलाच्या पूर्वजन्माच्या कर्माचा शेष भाग आहे." कीर्तिकर त्यांच्या शेजारी बसले. " आणि तुमची मुलगी त्याच्याशी निगडीत आहे, म्हणून हा त्रास तिला होतो आहे. याचा निश्चित उपाय फक्त तेव्हाच सापडू शकेल, जेव्हा आपल्याला पूर्णतः कळेल की घडलं काय आहे."
" आपण मला त्या मुलाकडे घेऊन चला. मी विचारीन त्याला !"
" विलायतेत त्याला असाच त्रास झाला होता, त्याच्या वाढदिवसाच्या दिवशी...! तेव्हाही त्याला काही कळले नाहीच."
" बुवा, असे कोडे घालू नका..!" चांदेकर अत्यंत बिकट परिस्थितीत त्यांना विनवण्या करू लागले.
" एक इलाज आहे, पण तो जीवावर बेतू शकतो, म्हणून करायला मी धजावत नाही...!"
" कोणता...?" चांदेकरांना एक आशेचा किरण पुन्हा दिसला.
" तुमच्या पूर्वजांपैकी एखाद्याला अकाली मृत्यू आला आहे ?"
" बघावे लागेल."
" सांगा मला, तुमच्याच घरात हा विधी, अत्यंत काळजीपूर्वक करावा लागेल."
जुन्या नोंदी समोर आल्यात. चांदेकरांच्या मागच्या चौथ्या पिढीत , एक लहान मुल जन्मताच मृत्यू पावले होते. पण त्याचे बारसे झाले नव्हते. किर्तीकरांनी सांगितलेल्या नियमानुसार, हा एकच असा मृत्यू होता, ज्याचे नंतरचे काही कर्म झाल्याची नोंद नव्हती.
" याला कारण आहे. मृत्यूनंतर पाहिले १० दिवस, आत्मा हा त्याच्याच गोतावळ्यात वावरत असतो. त्यानंतर च्या यथाविधीनुसार त्याला उचित लोक प्राप्त होते. दशक्रिया नंतरच्या प्रत्येक विधीनंतर आत्म्याचे लोक आणि योनी बदलत जातात. याच क्रियाक्रमात, त्याचा भूलोकाशी असलेला मोह सुटतो, त्याची त्याच्या पूर्वजाच्या आत्म्यांशी गाठ होते, त्याला मोक्ष, अथवा कर्मानुसार गती, अथवा पुढचा जन्म मिळतो." बोलता-बोलता किर्तीकरांची तयारी सुरु होतीच." आत्मा कधीही मृत नसते. ती या न त्या रुपात , कुठेतरी वावरत असते. आपण मृत्युलोकात असतो, त्यामुळे आपल्याला , आपल्या मर्यादित शक्तींमुळे हे दिसत नाही. पण अश्या आत्म्यांना आपल्या लोकांत काय सुरु आहे, हे माहिती असते." किर्तीकरांनी चांदेकरांच्या गच्चीवर विधी सुरु केला. सुमारे दोन तास हा विधी चालला. काशी खालीच होती.
दुसऱ्या दिवशी सकाळी कुठून तरी एक पोपट उडत चांदेकरांच्या अंगणातल्या झाडावर बसला. किर्तीकरांच्या तल्लख बुद्धीने त्यास ओळखले. त्यास कोणीही न अडवण्याची सूचना करण्यात आली. अंगणात एक बेलाचे झाड होते. पोपटाने त्या झाडावर बसून बिल्वपत्र खाली टाकायला सुरवात केली. हा संकेत होता. पण हा सहजासहजी लक्षात येण्यासारखा नव्हता. किर्तीकरही बुचकळ्यात पडले. पोपट उडून गेला. चांदेकर निराशेने किर्तीकरांकडे पाहू लागले. तिथेच बाजूला असलेल्या लाल जास्वंदाची फुलं तोडताना काशी दिसली.
" आज चतुर्थी ना...?" किर्तीकरांचा चेहरा एकदम उजळला.
" शिव...!" ते एकदम ओरडले...!
"होय...शिव..!" चांदेकरांचा गोंधळ वाढत चालला होता.
" संकेताचा महादेवाशी काहीतरी संबंध असावा. एखादे स्तोत्र...स्तुती...! एखादे ज्योतिर्लीगाचे स्थान...! " चांदेकरांना आत्ता कुठे काहीतरी कळायला लागले होते.
..........
आनंदला त्याच्याच खोलीत बंद ठेवले होते. त्याच्यावर काही उपचार होतील, असे काहीही चिन्ह दिसत नव्हती. वाड्यातली खासगी बाब होती, ती वाड्यात रहाणे गरजेचे होते. त्यामुळेच नर्मदेलाही वाड्यात राहणे गरजेचे होते. त्याच्या हालचाली खूप वेगाने बदलत होत्या. आपल्याच खोलीत तो कधी गादी फाडून टाकी, तर कधी बसल्या-बसल्या फक्त नजरेने कागदं पेटत होती. वाड्यात सर्वत्र घंटा, धूप, अगरबत्ती चा वावर नित्य करण्यात आला. त्यामुळे तो शांत असे. त्याच्यावर हावी असलेली आत्मा त्याच्या सवयीशी बरीचशी जुळती होती. आनंदच्या शरीरावर काहीही विपरीत परिमाण होत नव्हता. एक तेवढीच बाब लक्षणीय सकारात्मक होती. बऱ्याचदा एखाद्या शरीराची गरज असली, की त्याची निगा राखावी लागते, हे त्या आत्म्याला माहित होते.
" आता बुवा येईपर्यंत काहीच पत्ता लागायचा नाही." रात्री ओट्यावर रोज काहीतरी चर्चा होत असे. असाच आठवडा गेला. एका रात्री अचानक वाड्याचा मुख्य दरवाजा वाजला. विठोबा सावधपणे उठला, कंदील घेऊन बाहेर आला. कमरेला लावलेली छोटी कुऱ्हाड होतीच सोबतीला.
" कोण ए..?"
" बुवांनी पाठवलंय , पंतांना हे द्या.!" तो माणूस आल्यापाऊली माघारी फिरला. विठोबाने त्याने दिलेला कापडी लखोटा हातात घेतला आणि तसाच आत पळत गेला. अर्धवट झोपेत असलेल्या पंतांनी चिमणित लखोटा वाचला. तो संपे पर्यंत कोणाशी काहीच ते बोलले नाहीत.
" कोणाचा निरोप आलाय एवढ्या आडवेळी..?" सुमनलाही जाग आली.
" किर्तीकरांचा." पंत एकदम बाजूच्या गादीवर बसले.
..........................
सप्रेम नमस्कार,
विधीच्या नियमानुसार सगळ्यांना वागणे भाग असते. प्रारब्धात जे काही लिहिले असते, ते यथावकाश , त्या-त्या ठिकाणी जाऊन भोगावेच लागते. चांदेकरांच्या पत्रास अनुसरून, आणि आपल्या आज्ञेखातर मी मुंबईस आलो, हे एक बरेच झाले. इथे परिस्थिती शब्दांपेक्षा कित्येक जास्तपटीने बेभरवश्याची आणि हाताबाहेरची आहे. तीस होणारा त्रास हा वैद्यकीय नाही, हे कळले ! पण त्या त्रासाचा तिच्याशी काहीही संबंध नाही, हे देखील कळते. कोणाच्या पूर्व जन्माची फळे तिच्या नशिबी आली आहेत, देवालाच ठाऊक.
विधिवत येथे पूजा झाली. संकेतांनी दिसून आले, की या सगळ्याचा उगम शिवपुरी नामक स्थानातून झालेला आहे. आपण पुढे सुचवावे, तसे आम्ही करावे.
आपलाच
कीर्तिकर...
विधीच्या नियमानुसार सगळ्यांना वागणे भाग असते. प्रारब्धात जे काही लिहिले असते, ते यथावकाश , त्या-त्या ठिकाणी जाऊन भोगावेच लागते. चांदेकरांच्या पत्रास अनुसरून, आणि आपल्या आज्ञेखातर मी मुंबईस आलो, हे एक बरेच झाले. इथे परिस्थिती शब्दांपेक्षा कित्येक जास्तपटीने बेभरवश्याची आणि हाताबाहेरची आहे. तीस होणारा त्रास हा वैद्यकीय नाही, हे कळले ! पण त्या त्रासाचा तिच्याशी काहीही संबंध नाही, हे देखील कळते. कोणाच्या पूर्व जन्माची फळे तिच्या नशिबी आली आहेत, देवालाच ठाऊक.
विधिवत येथे पूजा झाली. संकेतांनी दिसून आले, की या सगळ्याचा उगम शिवपुरी नामक स्थानातून झालेला आहे. आपण पुढे सुचवावे, तसे आम्ही करावे.
आपलाच
कीर्तिकर...
पात्र
आनंद - पंतांचा मुलगा. विलायतेहून शिकून आलेला. तिथेच तो लेखाच्या प्रेमात पडतो. एकदा विलायतेत घडलेल्या एका घटनेने या सगळ्याची सुरवात होते.
पंत - आनंदचे वडील
सुमन - आनंदची आई
विठोबा - पंतांच्या घरातील विश्वासू गडी.
रुक्मि - पंतांच्या घरातील मोलकरीण, विठोबाची बायको
नर्मदा - गावातील एक जुनी जोगतीण. आनंदच्या जन्मापासून ते आजपर्यंतचा सगळं इतिहास तिला माहिती आहे.
कीर्तिकर - पंतांच्या विश्वासातील एक जुने पंडित. आनंदची कुंडली बनवतानाच यांच्या लक्षात आले की पुढे जाऊन आनंदला काही अघोरी संकटांना तोंड द्यावे लागणार आहे. तशी ताकीदही त्यांनी पंतांना आणि सुमनला दिली असते.
नंदा- किर्तीकरांची बायको.
लेखा - आनंदला विलायतेत भेटते. दोघेही मायदेशी आल्यावर लग्न करायचं ठरवतात. आनंदला विलायतेत झालेल्या त्रासाबद्दल तिने आपल्या वडिलांना सांगितले असते.
चांदेकर - लेखाचे वडील.
काशी - चांदेकरांची मोलकरीण.
शेखर - इंग्रज सरकारच्या पोलीस दलातील एक अधिकारी. नुकतीच याची बदली शिवपुरीत झालेली असते.
दिगंबर - शेखरच्या पोलीस ठाण्यातील हवालदार.
बाजी - शेखरच्या पोलीस ठाण्यातील हवालदार.
दामोदर - एक पुरातन वास्तू आणि घटना अभ्यासक.
रावसाहेब - शिवपुरीतील एक बडे प्रस्थ.
माया - रावसाहेबांची एकुलती-एक मुलगी.
खंडेराव - रावसाहेबांचा विश्वासू रक्षक
भीमा - रावसाहेबांच्या बंगल्याचा रखवालदार
सर्जा - भीमाचा मुलगा.
सूर्याजी - इंग्रज अधिकारी विल्सन चा एक हस्तक, गावगुंड.
विल्सन - इंग्रज अधिकारी. अत्यंत क्रूर आणि कपटी. सुर्याजीला हाताशी धरून गावात अनेक काळे कृत्य करणारा.
.....
आनंद - पंतांचा मुलगा. विलायतेहून शिकून आलेला. तिथेच तो लेखाच्या प्रेमात पडतो. एकदा विलायतेत घडलेल्या एका घटनेने या सगळ्याची सुरवात होते.
पंत - आनंदचे वडील
सुमन - आनंदची आई
विठोबा - पंतांच्या घरातील विश्वासू गडी.
रुक्मि - पंतांच्या घरातील मोलकरीण, विठोबाची बायको
नर्मदा - गावातील एक जुनी जोगतीण. आनंदच्या जन्मापासून ते आजपर्यंतचा सगळं इतिहास तिला माहिती आहे.
कीर्तिकर - पंतांच्या विश्वासातील एक जुने पंडित. आनंदची कुंडली बनवतानाच यांच्या लक्षात आले की पुढे जाऊन आनंदला काही अघोरी संकटांना तोंड द्यावे लागणार आहे. तशी ताकीदही त्यांनी पंतांना आणि सुमनला दिली असते.
नंदा- किर्तीकरांची बायको.
लेखा - आनंदला विलायतेत भेटते. दोघेही मायदेशी आल्यावर लग्न करायचं ठरवतात. आनंदला विलायतेत झालेल्या त्रासाबद्दल तिने आपल्या वडिलांना सांगितले असते.
चांदेकर - लेखाचे वडील.
काशी - चांदेकरांची मोलकरीण.
शेखर - इंग्रज सरकारच्या पोलीस दलातील एक अधिकारी. नुकतीच याची बदली शिवपुरीत झालेली असते.
दिगंबर - शेखरच्या पोलीस ठाण्यातील हवालदार.
बाजी - शेखरच्या पोलीस ठाण्यातील हवालदार.
दामोदर - एक पुरातन वास्तू आणि घटना अभ्यासक.
रावसाहेब - शिवपुरीतील एक बडे प्रस्थ.
माया - रावसाहेबांची एकुलती-एक मुलगी.
खंडेराव - रावसाहेबांचा विश्वासू रक्षक
भीमा - रावसाहेबांच्या बंगल्याचा रखवालदार
सर्जा - भीमाचा मुलगा.
सूर्याजी - इंग्रज अधिकारी विल्सन चा एक हस्तक, गावगुंड.
विल्सन - इंग्रज अधिकारी. अत्यंत क्रूर आणि कपटी. सुर्याजीला हाताशी धरून गावात अनेक काळे कृत्य करणारा.
.....
क्रमश:
अनुराग
अनुराग
माया
भाग - १२
लेखन : अनुराग
भाग - १२
लेखन : अनुराग
ते पत्र आणि पुढचं सगळंच कसं विस्कटलेलं भासत होतं. शत्रू डोळ्याला दिसला, तर त्याची व्याप्ती कळते. त्याच्याशी लढण्याचे मनसुबे तयार करता येतात. पण इथे तसं नाहीये, इथे शत्रू नेमका कोणावर हावी आहे ,हे समजायला मार्ग नव्हता. त्यांच्या गुरूने शिकवलेल्या, आणि त्यांनी पर्याय म्हणून शिकलेल्या विद्येच्या आधारावर किर्तीकरांनी शिवपुरी हे नाव शोधून काढले खरे, पण पुढे काय ? तिथे आयुष्यात कधी जाण्याचा संबंध आला नाही. तिथे कोणी ओळखीचं नाही, तिथे जाऊन करायचंय काय? हे सगळे प्रश्न होतेच. नर्मदेला तर वाचता सुद्धा येत नव्हते, पण पंतांच्या चेहऱ्यावरून तिला कळले, की एक धागा हाती लागलाय. त्यावरून पुढचा माग काढायचा, तर वेस ओलांडावी लागणार.
" जावं तर लागेल न पंत!!?" तिने पंतांना विचारले.
" काय करावे काही कळत नाहीये !" तरीही पंतांनी गाडी भरायला लावली. प्रवास होता एक दिवसाचा, पण तिथे किती दिवस रहावे लागेल, हे त्यांना माहित नव्हते. पाठीशी कीर्तिकर आणि त्यांच्या पाठीशी भगवंत ,यावर विश्वास ठेवून त्यांनी तयारी सुरु केली.
.....
" पाहुणे येतील...?"
दामोदरने त्या कापडी शब्दांचा अर्थ लावला. आणि काहीही न सापडल्याने तो तुकडा त्याने घडी घालून ठेवून दिला. दवाखान्यात जाऊन शेखरला भेटायचं त्याच्या मनात आलं. एकदा पुन्हा बंगल्यात जाऊन बघणे भाग होतं. तिथून काहीतरी पुढचा अर्थ उमगला असता.
" तुम्हाला वाटतं, की तिथे जाऊन काही होऊ शकेल?" शेखरने त्याला विचारलं. "दोनदा गेलोय मी ! माहिती, इतिहास सांगणारं तिथे कोणीच नाहीये. बागेत पावसाच्या जीवावर वाढलेली काही झाडं, बेरंग होत चाललेल्या काही दगडी चिरा ! आत जुनी भांडी कुंडी, त्या खेरीज मला नाही वाटत, काही मिळेल...!"
" बऱ्याचदा आपल्याला समोर दिसणारी उत्तर कळतील इतकी सहज नसतात." दामोदरनी आत जाण्याचे जणू ठरवलेच होते. " निर्जीव वस्तू बोलत नसतात, पण त्यांनी घडलेलं पाहिलं असतं, त्यांच्या डोळ्यादेखत काहीतरी घडलं असतं. त्यांच्या बदलेल्या जागा, रंग खूप काही सांगून जातात."
" तुम्ही येता का हो, आमच्या पोलीस दलात?" दोन-तीन दिवसांची भेट हळू-हळू मैत्रीत बदलत होती.
" नको, तुमचं दल तुम्हाला लाखलाभो . मला गोळ्या झाडताना त्यांचा आवाज नबी सहन होत !"
दुसऱ्या दिवशी सकाळी बंगल्यावर जायचे ठरले.
" शेखर, आत तर जातोय, पण बाहेर नाही येता आलं तर...?" दामोदरनी एक भीती व्यक्त केली.
" नाही, इथे कोणी आपल्याला मारणारं नाहीये. तसं असतंच, तर मी दोनदा सहीसलामत बाहेर येऊ शकलो नसतो. सावधगिरी म्हणून दोघांनी काही हत्यारं सोबत घेतली होती. शेखर न विसरता तो खंजीर घेऊन आला होता. दिगंबर आणि बाजीला बाहेर रस्त्यावर उभं केलं होतं.
" नेहमी इथे यावं वाटतं. लोक उगाच घाबरतात !" फाटकाला हात लावत शेखर म्हणाला.
" त्या तीन चोरांचे काय झाले पहिले न ? तरीही..!" दामोदरला सगळं घडलेलं माहिती होतं.
" ते बंगल्यात वाईट उद्देशाने आले होते."
अर्धवट वाळलेल्या पानांचा छानसा सुगंध पसरला होता. थोड्याश्या विश्रांतीनंतर पडणारा पाऊस गारवा अबाधित ठेवत होता. चिखल होता, पण चालायला वाट सुद्धा होती. मोठ्या झाडांना आलेली पावसाळी पालवी , कोणासाठी बरं आली असावी ? रातराणीच्या झाडाखाली काही पायदळी आलेली तिची फुले सांगत होती, की कोणीतरी येऊन त्यांना कुरवाळून गेलंय, रात्री ! त्या विशाल रातराणीच्या झाडाकडे पाहून दोघांना वाटले, की हे झाड रोज कोणाच्या तरी स्पर्शासाठी फुलत असावे. रात्री चांदणं पसरलं, की कोणीतरी चोर पावलांनी, कोणालाही दिसणार नाही, कळणार नाही, असे येऊन , बागेतल्या झाडांशी गप्पा मारून जात असावे ! बागेतल्या प्रत्येक झाडाशी आपुलकीने हितगुज होत होते, आणि रोज होत होते. ते जे कोणी होते, त्याला बाहेरच्या जगाशी नव्हते काही घेणे-देणे ! ही बागच त्याची सोबतीण होते. न पावलांचे ठसे, न आपल्या येण्या-जाण्याची एखादी खूण...!
"इतके अज्ञातवासात कोणी जाते का ?" अचानक शेखरच्या तोंडून हा प्रश्न पडला.
" होऊ शकतं...! जिवंतपणी वाट्याला आलेली अवहेलना, त्रागा ! रोजच्या , विश्वासातल्या, बघण्यातल्या माणसांकडून आलेले कटू अनुभव, न संपणारा एकांत, हे सगळं कधी-कधी आपलं नातं या अबोल, पण तितक्याच सजीव प्राप्तींशी जोडते. भावनांना वाट मोकळीक मिळावी, म्हणून जी अपेक्षा माणसाकडून केली जाते, ती नाही पूर्ण झाली, की मन अश्यात गुंतवावे लागते. "
" आणि ते जे कोणी आहे, ते हयात नाहीये, हे कसे कळले तुला?" शेखरच्या आतला अधिकारी जागा झाला.
" आजपर्यंत आलं का कुणी समोर ?"
" नाही, पण...!"
" आपण आहोत, हे सिद्ध करण्यासाठी श्वास घेणे, हालचाल करणे, स्पर्श, आवाज, या पलीकडेही काही बाबी आहेत!"
" म्हणजे...?" ही भाषा शेखरला नवीन होती.
" जावं तर लागेल न पंत!!?" तिने पंतांना विचारले.
" काय करावे काही कळत नाहीये !" तरीही पंतांनी गाडी भरायला लावली. प्रवास होता एक दिवसाचा, पण तिथे किती दिवस रहावे लागेल, हे त्यांना माहित नव्हते. पाठीशी कीर्तिकर आणि त्यांच्या पाठीशी भगवंत ,यावर विश्वास ठेवून त्यांनी तयारी सुरु केली.
.....
" पाहुणे येतील...?"
दामोदरने त्या कापडी शब्दांचा अर्थ लावला. आणि काहीही न सापडल्याने तो तुकडा त्याने घडी घालून ठेवून दिला. दवाखान्यात जाऊन शेखरला भेटायचं त्याच्या मनात आलं. एकदा पुन्हा बंगल्यात जाऊन बघणे भाग होतं. तिथून काहीतरी पुढचा अर्थ उमगला असता.
" तुम्हाला वाटतं, की तिथे जाऊन काही होऊ शकेल?" शेखरने त्याला विचारलं. "दोनदा गेलोय मी ! माहिती, इतिहास सांगणारं तिथे कोणीच नाहीये. बागेत पावसाच्या जीवावर वाढलेली काही झाडं, बेरंग होत चाललेल्या काही दगडी चिरा ! आत जुनी भांडी कुंडी, त्या खेरीज मला नाही वाटत, काही मिळेल...!"
" बऱ्याचदा आपल्याला समोर दिसणारी उत्तर कळतील इतकी सहज नसतात." दामोदरनी आत जाण्याचे जणू ठरवलेच होते. " निर्जीव वस्तू बोलत नसतात, पण त्यांनी घडलेलं पाहिलं असतं, त्यांच्या डोळ्यादेखत काहीतरी घडलं असतं. त्यांच्या बदलेल्या जागा, रंग खूप काही सांगून जातात."
" तुम्ही येता का हो, आमच्या पोलीस दलात?" दोन-तीन दिवसांची भेट हळू-हळू मैत्रीत बदलत होती.
" नको, तुमचं दल तुम्हाला लाखलाभो . मला गोळ्या झाडताना त्यांचा आवाज नबी सहन होत !"
दुसऱ्या दिवशी सकाळी बंगल्यावर जायचे ठरले.
" शेखर, आत तर जातोय, पण बाहेर नाही येता आलं तर...?" दामोदरनी एक भीती व्यक्त केली.
" नाही, इथे कोणी आपल्याला मारणारं नाहीये. तसं असतंच, तर मी दोनदा सहीसलामत बाहेर येऊ शकलो नसतो. सावधगिरी म्हणून दोघांनी काही हत्यारं सोबत घेतली होती. शेखर न विसरता तो खंजीर घेऊन आला होता. दिगंबर आणि बाजीला बाहेर रस्त्यावर उभं केलं होतं.
" नेहमी इथे यावं वाटतं. लोक उगाच घाबरतात !" फाटकाला हात लावत शेखर म्हणाला.
" त्या तीन चोरांचे काय झाले पहिले न ? तरीही..!" दामोदरला सगळं घडलेलं माहिती होतं.
" ते बंगल्यात वाईट उद्देशाने आले होते."
अर्धवट वाळलेल्या पानांचा छानसा सुगंध पसरला होता. थोड्याश्या विश्रांतीनंतर पडणारा पाऊस गारवा अबाधित ठेवत होता. चिखल होता, पण चालायला वाट सुद्धा होती. मोठ्या झाडांना आलेली पावसाळी पालवी , कोणासाठी बरं आली असावी ? रातराणीच्या झाडाखाली काही पायदळी आलेली तिची फुले सांगत होती, की कोणीतरी येऊन त्यांना कुरवाळून गेलंय, रात्री ! त्या विशाल रातराणीच्या झाडाकडे पाहून दोघांना वाटले, की हे झाड रोज कोणाच्या तरी स्पर्शासाठी फुलत असावे. रात्री चांदणं पसरलं, की कोणीतरी चोर पावलांनी, कोणालाही दिसणार नाही, कळणार नाही, असे येऊन , बागेतल्या झाडांशी गप्पा मारून जात असावे ! बागेतल्या प्रत्येक झाडाशी आपुलकीने हितगुज होत होते, आणि रोज होत होते. ते जे कोणी होते, त्याला बाहेरच्या जगाशी नव्हते काही घेणे-देणे ! ही बागच त्याची सोबतीण होते. न पावलांचे ठसे, न आपल्या येण्या-जाण्याची एखादी खूण...!
"इतके अज्ञातवासात कोणी जाते का ?" अचानक शेखरच्या तोंडून हा प्रश्न पडला.
" होऊ शकतं...! जिवंतपणी वाट्याला आलेली अवहेलना, त्रागा ! रोजच्या , विश्वासातल्या, बघण्यातल्या माणसांकडून आलेले कटू अनुभव, न संपणारा एकांत, हे सगळं कधी-कधी आपलं नातं या अबोल, पण तितक्याच सजीव प्राप्तींशी जोडते. भावनांना वाट मोकळीक मिळावी, म्हणून जी अपेक्षा माणसाकडून केली जाते, ती नाही पूर्ण झाली, की मन अश्यात गुंतवावे लागते. "
" आणि ते जे कोणी आहे, ते हयात नाहीये, हे कसे कळले तुला?" शेखरच्या आतला अधिकारी जागा झाला.
" आजपर्यंत आलं का कुणी समोर ?"
" नाही, पण...!"
" आपण आहोत, हे सिद्ध करण्यासाठी श्वास घेणे, हालचाल करणे, स्पर्श, आवाज, या पलीकडेही काही बाबी आहेत!"
" म्हणजे...?" ही भाषा शेखरला नवीन होती.
" जाणिवा...! प्राण गेल्यानंतरही आपल्या आवडत्या वस्तू, वास्तू या बद्दल अपूर्ण राहिलेल्या जाणिवा माणसाला सहजासहजी हे लोक सोडून जाऊ देत नसतात. अनुभवलेले दुःख, वेदना, त्याचा प्रतिशोध घेण्याची तीव्रता माणसाला कधी-कधी भूलोकी घुटमळण्यास भाग पाडते." दोघे एका ठिकाणी उभे राहिले, बंगला समोर स्पष्ट दिसत होता.
" पण, इतक्या सुंदर जागेवर ,असे काय घडले असावे, की ज्याने याचे रूप इतके पालटले..?" शेखर अजूनही समोर निरखून पहात होता.
"गुण, गुण बऱ्याचदा विरोध ओढवून घेतात. सुप्त शत्रूंना जन्म घालतात."
समोरून एक वाऱ्याची झुळूक दोघांना सावध करून गेली.
" लागूया कामाला...!" म्हणत शेखरने बंगल्याचे कुलूप फोडण्यासाठी आणलेली हतोडी बाहेर काढली. पहिला घाव बसला, तोच एक मोठा आवाज करत. कुलूप बरेच जुने, भक्कम आणि विक्षिप्त होते. ते गांजलेले होते, पण त्याच्यातले बळ मात्र कमी झाले नव्हते. ते तुटून खाली पडे पर्यंत शेखरला बराच घाम फुटला होता.
" पाणी आणता का जरा...?" त्याने जागेवरून बाजीला बोलावले. घाई-घाईत बाजीने फाटक उघडले आणि तो आत आला. पाचोळ्यात काहीतरी हालचाल झाली. त्या बेरंगी पाचोळ्यातून एक काळाजर्द साप आला आणि बाजीच्या मार्गावर उभा राहिला. बाजीच्या तोंडून शब्दच फुटेना. जागेवर घामाच्या धारा सुरु झाल्या.
" साहेब...!" काहीतरी घडलं हे कळताच शेखर त्याच्या बाजूने चालायला लागला. इकडे शेखर, तिकडे बाजी आणि मध्ये तो जीवघेणा भुजंग !
" तिथंच ठेवा, मी घेतो..." बाजीने घडा खाली ठेवला आणि त्या सापाकडे बघत तो पाठ न दाखवता तिथून चालू लागला.
" साहेब, अजून विचार करा, माझ्या मते नका जाऊ आत...!" दिगंबरने वडीलकीच्या सल्ल्याने सांगितले.
" हा आम्हाला नाही दिसला...! कदाचित आमच्या व्यतिरिक्त आत कोणी येऊ नये, म्हणून हा गडी पहारा देऊन बसलाय...!" त्याकडे शेखरने इतकं गांभीर्याने पाहिलं नाहीच.
" जुनी बाग ए, जुनं बांधकाम आहे, असे प्राणी वावरणार न दिगंबरराव, आणि या मुक्या जीवांना काय घाबरायचं...?" त्याने घडा उचलला आणि पून्हा तो चालायला लागला. घडलेला प्रकार त्यांनी दामोदरला सांगितला. दामोदरने त्याच्या पिशवीतून एक भुकटी बाहेर काढली. ते उभे होते तिथपासून ते फाटकापर्यंत त्या भुकटीचे एक वलय तयार केले.
" साप, नाग, तत्सम सरपटणारे प्राणी या वलयात येणार नाहीत."
" कुठून शिकलात आपण हे सगळं..?" पुन्हा कुलुपाकडे वळत शेखरने दामोदरला विचारले.
" माझे गुरु आहेत..! कोणत्याही संकटातून पहिल्या सुरक्षित स्थळापर्यंत जाता येईल, इतकं त्यांनी शिकवलं आहे.
कुलूप धाडकन खाली जमिनीवर पडलं. त्याकडे शेखरनी निरखून पाहिलं. साधारण १५०-२०० वर्ष जुनं कुलूप, वजनाने असाधारण होतं. विशेष म्हणजे, पुढून आणि मागून अश्या चार किल्ल्या लावायची सोय होती. त्यावर तीन खटक्या होत्या. शेखरनी त्या खटक्या वर खाली करून पहिल्या. त्याने काहीच झाले नाही, तेव्हा त्याने कुलूप एका सुरक्षित स्थानी ठेवलं. जसे कुलूप तशीच कडी ! अत्यंत जड ! ती वर तर आली, पण ती बाहेर काढायला दोघांनाही बळ लागले. बराच वेळ काढल्यानंतर शेवटी दार मोठा नाद करत उघडले.
आत पहातच दोघांचे डोळे दिपले. एक विशाल दिवाणखाना होता. रेशमी तलमी पडदे बंद खिडक्यांच्या फटीतून येणाऱ्या वाऱ्यासोबत झुलत होते. अनंतकाळापासून झाडलोट न झाल्याने धुळीने अखंड संगमरवरी फारशीचा ताबा सोडला नव्हताच. ते सहाजिक होते. एक काश्मिरी कालीन एखाद्या अजगरासारखा दिवाणखान्याच्या मध्यावर पसरला होता. वरून येणाऱ्या जिन्यापाशी तो संपला होता. त्याच्या दोन्ही कडांना सहा मोठ्या लाकडी, राजेशाही खुर्च्या आणि त्यावर झाकलेलं पांढरं कापड. कदाचित मालकालाही कळून चुकले होते, की आपला वावर दीर्घकाळ नसावा. प्रत्येक भिंतीवर तीन, अश्या तीन भिंतींना नऊ खिडक्या होत्या. डाव्या बाजूच्या खिडकीची काच तुटून आतंच पडली होती. त्यावरचे रक्ताचे डाग वाळलेले शेखरने पहिले. प्रत्येक खिडकीशी, आडोश्याला एक-एक मोठी समयी होती आणि वर भिंतीला आकड्यांनी पेटवायचे लामणदिवे. त्यांचे काळे झालेले आकडेही त्यालाच लागून होते. दिव्यांमधल्या वाती अर्धवट जळालेल्या होत्या. कोणीतरी अस्तित्वात असताना घडलेल्या आघटीताची सगळीच लक्षणे होती. पायरीपाशी थोड्या अंतरावर असलेल्या एका खुर्चीची जागा बदलली होती. तिथे कालीनावरची नक्षी ही थोडी लालसर होती. धुळीत माखली होती, तरी रंग वेगळा होता. वर छतावर असलेली झुंबरं कदाचित आजच डोलायला लागली होती. बऱ्याच वर्षांनी मुख्य दारातून हवा आत येऊन त्यांना खेळवत होती. हवेला देखील नवीन जागी प्रवेश मिळाला होता. झुबरांचा किलकिला आवाज कानाला तृप्त करत होता.
" स्वर्ग असेल न इथे..?" दामोदरच्या प्रश्नाने शेखर भानावर आला.
" होता...!" अनावधानाने शेखरच्या तोंडून हे शब्द बाहेर पडले. खाली वाकून कालिनीचे निरीक्षण करणाऱ्या दामोदरला मागे टाकून, तो त्या जिन्यापाशी येऊन उभा राहिला.
"वर कुणीतरी आहे...!" त्याच्या तोंडून पून्हा काहीतरी बाहेर पडले. तसा दामोदर सावध झाला. हवेने हलणारे पडदे सुखद वाटत होते, पण भीतीपण वाटत होती. उजेड होता, पण मर्यादित ! एक-एक जिना चढत शेखर वर जाऊ लागला. लाकडी कठड्यावर झालेले स्पर्श त्यात हुडहुडी भरत होते. शेवटच्या जिन्यावर भिंतीला एक दोरी टांगलेली त्याला दिसली.
" ही कसली दोरी असावी...?" त्याने वरूनच दामोदर ला विचारले.
" बघुयात का ओढून...?" म्हणत शेखरनेच ती दोरी ओढली.तर दारापाशी असणारी एक घंटा वाजली.तिचा आवाज मंजुळ होता. पण काय माहित, दामोदरचा थरकाप उडाला...!
" पण, इतक्या सुंदर जागेवर ,असे काय घडले असावे, की ज्याने याचे रूप इतके पालटले..?" शेखर अजूनही समोर निरखून पहात होता.
"गुण, गुण बऱ्याचदा विरोध ओढवून घेतात. सुप्त शत्रूंना जन्म घालतात."
समोरून एक वाऱ्याची झुळूक दोघांना सावध करून गेली.
" लागूया कामाला...!" म्हणत शेखरने बंगल्याचे कुलूप फोडण्यासाठी आणलेली हतोडी बाहेर काढली. पहिला घाव बसला, तोच एक मोठा आवाज करत. कुलूप बरेच जुने, भक्कम आणि विक्षिप्त होते. ते गांजलेले होते, पण त्याच्यातले बळ मात्र कमी झाले नव्हते. ते तुटून खाली पडे पर्यंत शेखरला बराच घाम फुटला होता.
" पाणी आणता का जरा...?" त्याने जागेवरून बाजीला बोलावले. घाई-घाईत बाजीने फाटक उघडले आणि तो आत आला. पाचोळ्यात काहीतरी हालचाल झाली. त्या बेरंगी पाचोळ्यातून एक काळाजर्द साप आला आणि बाजीच्या मार्गावर उभा राहिला. बाजीच्या तोंडून शब्दच फुटेना. जागेवर घामाच्या धारा सुरु झाल्या.
" साहेब...!" काहीतरी घडलं हे कळताच शेखर त्याच्या बाजूने चालायला लागला. इकडे शेखर, तिकडे बाजी आणि मध्ये तो जीवघेणा भुजंग !
" तिथंच ठेवा, मी घेतो..." बाजीने घडा खाली ठेवला आणि त्या सापाकडे बघत तो पाठ न दाखवता तिथून चालू लागला.
" साहेब, अजून विचार करा, माझ्या मते नका जाऊ आत...!" दिगंबरने वडीलकीच्या सल्ल्याने सांगितले.
" हा आम्हाला नाही दिसला...! कदाचित आमच्या व्यतिरिक्त आत कोणी येऊ नये, म्हणून हा गडी पहारा देऊन बसलाय...!" त्याकडे शेखरने इतकं गांभीर्याने पाहिलं नाहीच.
" जुनी बाग ए, जुनं बांधकाम आहे, असे प्राणी वावरणार न दिगंबरराव, आणि या मुक्या जीवांना काय घाबरायचं...?" त्याने घडा उचलला आणि पून्हा तो चालायला लागला. घडलेला प्रकार त्यांनी दामोदरला सांगितला. दामोदरने त्याच्या पिशवीतून एक भुकटी बाहेर काढली. ते उभे होते तिथपासून ते फाटकापर्यंत त्या भुकटीचे एक वलय तयार केले.
" साप, नाग, तत्सम सरपटणारे प्राणी या वलयात येणार नाहीत."
" कुठून शिकलात आपण हे सगळं..?" पुन्हा कुलुपाकडे वळत शेखरने दामोदरला विचारले.
" माझे गुरु आहेत..! कोणत्याही संकटातून पहिल्या सुरक्षित स्थळापर्यंत जाता येईल, इतकं त्यांनी शिकवलं आहे.
कुलूप धाडकन खाली जमिनीवर पडलं. त्याकडे शेखरनी निरखून पाहिलं. साधारण १५०-२०० वर्ष जुनं कुलूप, वजनाने असाधारण होतं. विशेष म्हणजे, पुढून आणि मागून अश्या चार किल्ल्या लावायची सोय होती. त्यावर तीन खटक्या होत्या. शेखरनी त्या खटक्या वर खाली करून पहिल्या. त्याने काहीच झाले नाही, तेव्हा त्याने कुलूप एका सुरक्षित स्थानी ठेवलं. जसे कुलूप तशीच कडी ! अत्यंत जड ! ती वर तर आली, पण ती बाहेर काढायला दोघांनाही बळ लागले. बराच वेळ काढल्यानंतर शेवटी दार मोठा नाद करत उघडले.
आत पहातच दोघांचे डोळे दिपले. एक विशाल दिवाणखाना होता. रेशमी तलमी पडदे बंद खिडक्यांच्या फटीतून येणाऱ्या वाऱ्यासोबत झुलत होते. अनंतकाळापासून झाडलोट न झाल्याने धुळीने अखंड संगमरवरी फारशीचा ताबा सोडला नव्हताच. ते सहाजिक होते. एक काश्मिरी कालीन एखाद्या अजगरासारखा दिवाणखान्याच्या मध्यावर पसरला होता. वरून येणाऱ्या जिन्यापाशी तो संपला होता. त्याच्या दोन्ही कडांना सहा मोठ्या लाकडी, राजेशाही खुर्च्या आणि त्यावर झाकलेलं पांढरं कापड. कदाचित मालकालाही कळून चुकले होते, की आपला वावर दीर्घकाळ नसावा. प्रत्येक भिंतीवर तीन, अश्या तीन भिंतींना नऊ खिडक्या होत्या. डाव्या बाजूच्या खिडकीची काच तुटून आतंच पडली होती. त्यावरचे रक्ताचे डाग वाळलेले शेखरने पहिले. प्रत्येक खिडकीशी, आडोश्याला एक-एक मोठी समयी होती आणि वर भिंतीला आकड्यांनी पेटवायचे लामणदिवे. त्यांचे काळे झालेले आकडेही त्यालाच लागून होते. दिव्यांमधल्या वाती अर्धवट जळालेल्या होत्या. कोणीतरी अस्तित्वात असताना घडलेल्या आघटीताची सगळीच लक्षणे होती. पायरीपाशी थोड्या अंतरावर असलेल्या एका खुर्चीची जागा बदलली होती. तिथे कालीनावरची नक्षी ही थोडी लालसर होती. धुळीत माखली होती, तरी रंग वेगळा होता. वर छतावर असलेली झुंबरं कदाचित आजच डोलायला लागली होती. बऱ्याच वर्षांनी मुख्य दारातून हवा आत येऊन त्यांना खेळवत होती. हवेला देखील नवीन जागी प्रवेश मिळाला होता. झुबरांचा किलकिला आवाज कानाला तृप्त करत होता.
" स्वर्ग असेल न इथे..?" दामोदरच्या प्रश्नाने शेखर भानावर आला.
" होता...!" अनावधानाने शेखरच्या तोंडून हे शब्द बाहेर पडले. खाली वाकून कालिनीचे निरीक्षण करणाऱ्या दामोदरला मागे टाकून, तो त्या जिन्यापाशी येऊन उभा राहिला.
"वर कुणीतरी आहे...!" त्याच्या तोंडून पून्हा काहीतरी बाहेर पडले. तसा दामोदर सावध झाला. हवेने हलणारे पडदे सुखद वाटत होते, पण भीतीपण वाटत होती. उजेड होता, पण मर्यादित ! एक-एक जिना चढत शेखर वर जाऊ लागला. लाकडी कठड्यावर झालेले स्पर्श त्यात हुडहुडी भरत होते. शेवटच्या जिन्यावर भिंतीला एक दोरी टांगलेली त्याला दिसली.
" ही कसली दोरी असावी...?" त्याने वरूनच दामोदर ला विचारले.
" बघुयात का ओढून...?" म्हणत शेखरनेच ती दोरी ओढली.तर दारापाशी असणारी एक घंटा वाजली.तिचा आवाज मंजुळ होता. पण काय माहित, दामोदरचा थरकाप उडाला...!
क्रमश:
अनुराग
